2017 թ. նոյեմբերի 22-ին լրանում է ԱՄՆ 28-րդ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի կայացրած Իրավարար վճռի 97-րդ ամյակը, որի ամբողջական անվանումն է՝ «Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահի որոշումը Թուրքիո եւ Հայաստանի միջեւ սահմանի, Հայաստանի ծով ելքի եւ հայկական սահմանին հարակից թուրքական տարածքի ապառազմականացման վերաբերյալ»:

Հայկական պահանջների ու իրավունքների խնդիրները ներկայացվել, քննարկվել եւ դրանց վերաբերյալ որոշումներ ընդունվել են 1920 թ.-ին՝ Փարիզի Խաղաղության վեհաժողովում, որոնք տեղ են գտել նաեւ Սեւրի Խաղաղության պայմանագրում եւ ԱՄՆ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի կայացրած Իրավարար վճռում:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո պատերազմում հաղթած պետությունները՝ խաղաղության պայմանագիր մշակելու եւ կնքելու նպատակով հրավիրեցին Փարիզի Խաղաղության վեհաժողովը, որն ընդհատումներով տեղի ունեցավ 1919 թ. հունվարի 18-ից մինչեւ 1920 թ. հունվարի 21-ը: Վեհաժողովին մասնակցում էին Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի, Իտալիայի, Ճապոնիայի, Բելգիայի, Բրազիլիայի, Հունաստանի, Լեհաստանի, Չեխոսլովակիայի, Սերբերի, հորվաթների եւ սլովենների թագավորության, Ռումինիայի, Հեջազի եւ այլ երկրների ներկայացուցիչներ։ Խաղաղության հիմնական պայմանները ձեւակերպում էին Ֆրանսիայի վարչապետ Կլեմանսոն, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Լլոյդ Ջորջը եւ ԱՄՆ նախագահ Վիլսոնը։

1919 թվականի փետրվարին Փարիզում գտնվող հայկական երկու պատվիրակությունները՝ Ազգային պատվիրակությունը Պողոս Նուբարի գլխավորությամբ եւ Հայաստանի Հանրապետության պատվիրակությունը Ավետիս Ահարոնյանի, ներկայացան դաշնակիցներին՝ խնդրելով ճանաչել հայերի ազգային պահանջները։ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ս․ Պիշոնը հայ պատվիրակներին առաջարկեց հուշագիր պատրաստել։ 1919 թվականի փետրվարի 12-ին ներկայացվեց «Հայկական պահանջների հուշագիր» հետեւյալ բովանդակությամբ․ Հայկական անկախ պետության ճանաչում՝ հայկական 7 նահանգների, Կիլիկիայի եւ Կովկասի Հայկական Հանրապետության հողամասերի միացումով։

1920 թվականի հունվարի 19-ին վեհաժողով հրավիրվեցին հայկական երկու պատվիրակությունների ղեկավարները՝ Պողոս Նուբարը եւ Ավետիս Ահարոնյանը, որտեղ նրանց տեղեկացրին, որ Փարիզի Խաղաղության վեհաժողովը «դե ֆակտո» ճանաչում է հայկական պետության անկախությունը: Անկախության ճանաչումը ձեւակերպված էր այսպես.

1) Դաշնակիցների Գերագուն Խորհուրդը հայտարարությամբ տեղեկացնում է, որ ճանաչում է Հայկական պետության կառավարությունը, որպես փաստացի կառավարություն,

2) որոշված է, որ ճանաչումը չի կանխորոշում Հայկական պետության սահմանների հարցը:

Սեւրի Խաղաղության պայմանագրի 88-րդ եւ 89-րդ հոդվածներում նշված է.

«Հոդված 88. Թուրքիան հայտարարում է, որ ճանաչում է Հայաստանը, ինչպես այդ բանն արդեն արել են Դաշնակից տերությունները, որպես ազատ եւ անկախ պետություն»:

«Հոդված 89. Թուրքիան եւ Հայաստանը, ինչպես եւ Բարձր պայմանավորվող կողմերը, համաձայնվում են Էրզրումի, Տրապիզոնի, Վանի եւ Բիթլիսի վիլայեթներում Թուրքիայի եւ Հայաստանի միջեւ սահմանատումը թողնել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների որոշմանը եւ ընդունել ինչպես նրա որոշումը, նույնպես եւ այն բոլոր միջոցառումները, որոնք նա կարող է առաջարկել Հայաստանին դեպի ծով ելք տալու եւ հիշյալ սահմանագծին հարող օսմանյան բոլոր տարածքների ապառազմականացման վերաբերյալ»:

1920 թ. նոյեմբերի 22-ին ԱՄՆ 28-րդ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնը ստորագրել է «Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահի որոշումը Թուրքիո եւ Հայաստանի միջեւ սահմանի… վերաբերյալ» Իրավարար վճիռը եւ այն կնքել ԱՄՆ-ի մեծ կնիքով:

Դյուրին է նկատել, որ հայոց իրավունքների մասով 1920 թ. ընթացքում՝ Փարիզի Խաղաղության վեհաժողովում եւ Սան Ռեմոյի կոնֆերանսում ընդունվել են որոշումներ, որոնք տեղ են գտել. ինչպես Սեւրի Խաղաղության պայմանագրում, այնպես էլ ԱՄՆ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի կայացրած Իրավարար վճռում:

Այդ որոշումները կայացվել են, սակայն առ այսօր դեռ չեն իրականացվել:

Հայերին տրված իրավունքները պաշտպանելու եւ կյանքի կոչելու համար է, որ 2004–2014 թթ. ընթացքում ձեւավորվում է ազգային-պետական նոր օրակարգ, երբ 2004 թ. դեկտեմբերի 17–ին՝ Շուշիում, հիմնադրվում է Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային Խորհուրդը: Նույն օրն ընդունվում է հռչակագիր Արեւմտյան Հայաստանի հայերի ինքնորոշման իրավունքի վերաբերյալ, իսկ 2007 թ.՝ հռչակագիր Արեւմտյան Հայաստանի հայերի իրավունքների վերաբերյալ, որպես Հայկական լեռնաշխարհի բնիկներ: 2011 թ. փետրվարի 4–ին հայտարարվում է Արեւմտյան Հայաստանի Կառավարության կազմավորման գործընթացի սկիզբը: 2014 թ. հունվարին, նախօրոք կայացած ընտրություններում, 41 երկրներից ընտրողներ ընտրում են 64 պատգամավորների, որոնց միջոցով ձեւավորվում է Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային Ժողովը (Խորհրդարանը), որն իր հերթին ընտրում է Արեւմտյան Հայաստանի նախագահ եւ հաստատում վարչապետի թեկնածությունը:

Մնում է միայն հաստատագրել, որ թե Հայկական Հարցի վերջնական լուծման եւ թե Մերձավոր Արեւելքում կայուն ու երկարատեւ խաղաղություն հաստատելու համար հարկավոր է կյանքի կոչել եւ իրականացնել, ինչպես Սեւրի Խաղաղության պայմանագրի հոդվածները, այնպես էլ Հայաստան պետության վերաբերյալ կայացված բոլոր որոշումները:

 Տիգրան Փաշաբեզյան

Արեւմտյան Հայաստանի Հանրապետության Վարչապետ

 22.11.2017 թ.

Փիլիսոփայության դերը կարելի է նույնացնել ընտանիքի նկատմամբ հոգատարությամբ վերաբերվող հոր դերի հետ: Մեծ Հոր խիստ հսկողության տակ են աճում ու զարգանում մշակույթը և հասարակությունը, արմատախիլ են արվում մոլախոտերն ու մակաբույծները: Հենց այսպիսի փիլիսոփայությունն է կյանքին հաղորդում հոգևորը, իմաստավորում է գործերն ու արարքները: Իսկ դա նշանակում է,որ այսպես է ստեղծվում իրական եւ գործնական կյանքը: Առանց փիլիսոփայական հետևողականության, գործողությունները քաոսային են, մտքերը՝ հարթ, իսկ ծրագրերը՝ անգույն: Անսպասելի վառ լույսով լցվում է դատարկ տարածքը, եւ ամեն ինչ այնտեղ ձեռք է բերում ներդաշնակ և խորը իմաստ։ Այնպես որ, ամենատարբեր մանրամասներ և ֆիգուրներ հանկարծ վերածվում են հիասքանչ քանդակի մասերի:

Փիլիսոփայությունը գիտության մեջ նույնն է, ինչ միապետը իր գահին: Իսկ այնտեղ, որտեղ իշխում է միապետը, այնտեղ տիրում է կարգուկանոն և միասնություն: Բայց փիլիսոփայությունը բացարձակ չէ: Այն միջնորդ է Տիեզերքի ու մարդու միջեւ, Տիեզերքի և բնության ձայների թարգմանիչը: Իրերի կարգը, որին ձգտում է մարդկությունը, նույնն է, ինչին ձգտում է ողջ բնությունը: Բայց մարդուն պետք է ցույց տալ այդ ճանապարհը: Տիեզերքից հենց այդ ճիշտ ազդանշանների հեռարձակումը սովորական մարդուն տրվում է ի բարօրություն մարդկությանը, որը ուժ է տալիս փիլիսոփայությանը: Բնության և բանականության միջև համաձայնեցումը տեղի է ունենում, քանի որ միտքն է բնական, այլ ոչ թե բնությունն է բանական: Բանականության կառուցվածքը նման է Տիեզերքի կառուցվածքին: Փիլիսոփայությունը մարդկության ճանապարհը նուրբ ծածկույթով է պատում՝ պաշտպանելով մարդկանց դժբախտություններից ու փորձություններից: Նրա նրբանկատությունից, հետևողականությունից և հայրական բարությունից է կախված նշված ճանապարհի հաջողությունը:

Բայց վայ այն մարդկանց, եթե փիլիսոփայությունը ստահոդ է, և նենգաբար սողոսկել կամ բռնի մտցվել է դատարկ գլուխներ: Նման փիլիսոփայությունը ավելի քայքայիչ է, քան մահ սփռող թշնամու անմիջական գործողությունները: Թշնամին ամեն դեպքում բացահայտ է, բայց կեղծ փիլիսոփայությունը հավակնում է լինել հոգատար ընկեր, արգելափակում է մարդկային մտքի ամբողջ բարոյական գիտակցությունը՝ հետ տանելով մարդկանց կրկին դեպի կենդանական աշխարհը: Ճիշտ կլիներ այն չանվանել փիլիսոփայություն։ Բայց ճանաչողության գործընթացը նույն պատերազմն է, և երևույթներին անուններ է տալիս հաղթողը: Եվ, ի վերջո, ամեն ինչ կընկնի իր տեղը, և կյանքը կրկին կվերադառնա երեք հազարամյակ առաջ մշակված ճիշտ հունի մեջ: Եվ այդ ժամանակ պարզ կդառնա, որ Սումերը եւ Արատտան իրենց հայացքներով ոչ միայն մեր ժամանակակիցներն էին, այլև գերազանցում էին մեզ իրենց բնազդի անսխալականությամբ,որոնք դեռ իրենց գլուխները չէին լցրել հազարամյակների աստվածաշնչյան հեքիաթներով և խեղաթյուրված ձևով չէին օգտվել նույն հայ-սումերական պատմությունից:

Բայց սովորական մարդու համար դժվար է հասկանալ փիլիսոփային: Ճիշտ այնպես, ինչպես երեխան, որին հետևում է ծնողը, չի կարող հասկանալ, թե ինչ վտանգներից և փորձանքներից է զգուշացնում իրեն ծնողը, այնպես էլ շարքային մարդը չի կարող ճանաչել այն փիլիսոփայությունը, որը կարող է լինել անվտանգության բարձիկ նրա համար: Միայն այն ժամանակ, երբ երեխան դառնում է ծնող, նա սկսում է հասկանալ, ինչի շնորհիվ է ինքը կայացել, եւ այժմ նա պետք է կրկնի նույնը: Եվ այդ ժամանակ նրա փորձը կդառնա ուղեցույց, որը թույլ չի տա նրան շեղվել ճանապարհից:

Իսկական փիլիսոփան ճանապարհ է հարթում հասարակության համար, ուղեցույցներ է դնում խաչմերուկներում: Սա սովորական միջոց է, որ այն տարբերես նրան այդպիսին ձևացող թշնամուց՝ հետևելով նրա գործողություններին: Դրանք չեն հակասում նրա մտքերին. Ճշմարիտ փիլիսոփայությունը պայքար է հանուն ճշմարտության և արդարության, պայքար այն ամենի նկատմամբ, որը զրկում է մարդուն ուրախությունից: Հասարակության հասունությունը կարելի է որոշել նման փիլիսոփայության հանդեպ նրա վերաբերմունքից: Եթե հասարակությունը թերագնահատում է փիլիսոփային կամ անտեսում է նրան, ապա դա չի նվաստացնում վերջինիս, այլ ինքնին նվաստացնում է այն հասարակությունը, որը նման է իր ծնողին չլսող տհաս երեխայի:

Եթե հանրությունը չունի իր փիլիսոփայությունը, ապա նա պետք է երկրպագի օտարին, որը, ինչպես հայտնի է, չունի նախատեսված դերը նրա համար: Նույնը սովորաբար ասվում է և բանակի մասին։ Եթե չես ուզում կերակրել քո բանակը, ապա կկերակրես ուրիշինը: Մեր հայ հասարակությունը արդեն հազարամյակներ շարունակ զարմանալիորեն համբերատար է, հանդուրժում  և ներում է ամեն ինչ, բացի փիլիսոփայությունից; Փիլիսոփայության պատմաբանները այս մասին ավելի մանրամասն կարող են պատմել: Բայց կարող է հենց դրա մեջ է հայերի պահպանողականության հանելուկը: Նրանք վախենում են որևէ քայլ անել, քանի որ ոչ ոք չի նշել նրանց այդ ճանապարհը:

Բայց այստեղ փիլիսոփան է մեղավորը: Եվ դա այն է, որ նա տանուլ է տվել ճակատամարտը: Հասարակությունը գերի է ընկել օտար փիլիսոփայության ազդեցությանը և ստրկացել: Մեր հասարակությունն աշխատում է այն հանրության համար, որն ունի փիլիսոփայություն։ Փիլիսոփայությունը հավերժական պայքար է: Առկա է պարտվելու ռիսկը իր հավերժական մրցակցին ՝ իր ստվերին, որն ամեն ինչ սևացնում է, խավար ու սարսափ է սփռում այնտեղ, որտեղ նախկինում պայծառ ու թափանցիկ էր: Նրա ստվերը իր նմանակն է, որը թիկունքում դաժանորեն հետևում է փիլիսոփայության սխալներին եւ պատրաստ է հարված հասցնել թունավոր դանակով: Մարդ, ով չի կարող ստեղծել, ցանկանում և ձգտում է ոչնչացնել:

Որտեղ կա լույս, այնտեղ կա նաև ստվեր, որտեղ հոգին է, այնտեղ մատերիան է, քանի որ ոչինչ չի կարելի բաժանել իրարից: Բայց մեզ ներշնչել են նյութականի առաջնայնությունը, երբեմն կոպիտ և վայրենաբարո ձևով, իսկ անվերահսկելի սկիզբը վնասում և ցեխի մեջ է գցում ամեն մի  իդեալականը: Նյութականը անջատել են հոգևորից, որը մշտապես հաշվի է առնվում Տիեզերքի կատարյալ օրենքներով և կարգավորում է կյանքն ու նյութը այդ օրենքներին համապատասխան՝ ընկալվելով որպես ճշմարտություն:

Բարոյազուրկ փիլիսոփայությունը, ինչպես մարքսիզմը, զուրկ է ճշմարտությունից: Սակայն ճշմարտությունը թաքնված չէ և միաժամանակ շատ պարզ է, իսկ սուտը՝ բարդ, խորը թաքնված,կեղծված, կասկածելի և անհանգիստ: Նրա մտացածին, կեղծ գիտելիքը,լցված թվացյալ անհամար ապացուցվող օրինակներով, հաճախ սխալմամբ ընդունվում է որպես գերագույն իմաստություն: Այսօր բուհերը առաջարկում են մեզ նախապատրաստել կառավարչի որակյալ մասնագիտություն ինչ-որ ընկերության համար՝ թաքցնելով մեզանից մեր արքայական ծագումը, գահի իրավունքը և կյանքի կոչել երջանկությունը, գեղեցկությունը, սերը, հարստությունը և անվտանգությունը,մղել ազատության և անկախության բոլոր երկրային տիրակալներից և գործատուներից: Եվ ո՞վ կվերադարձնի մեզ մեր ճանապարհը դեպի այդ գահը:

Ոմանք կարծում են, որ սերը իմաստության նկատմամբ բարձր չէ գիտությունից: Իբրև թե գիտությունը բնութագրվում է արդյունքի կրկնողությամբ (թաքցվում է օրինաչափությունը),սակայն մաթեմատիկական բանաձևերի նկատմամբ գիտելիքների տեղեկությամբ և ծրագրերի արդյունավետությամբ: Այն դեպքում,երբ իմաստությունը միշտ յուրահատուկ է, ապա համապատասխանում է հանգամանքներին և հանդես է բնազդաբար գալիս կյանքի փորձով կամ նույնիսկ “աստվածային հայտնությամբ”. Բայց մաթեմատիկան հանդես է գալիս որպես ոչ միայն ժամանակակից գիտության հիմքը, այլև փիլիսոփայության: ։Պյութագորասցների դպրոցի համար փիլիսոփայությունը, մաթեմատիկան և երաժշտությունը կապված էին աստվածայինի, Աստծո իմաստության հետ: Եվ աստվածաբանության պարապմունքները իմաստ են ունեցել որպես մաթեմատիկայի աստվածային ըմբռնում: Ուշագրավ է նրանց մաթեմատիկական օբյեկտների վիճակների անունները, որոնք ընտրել են հունական բառերից: Օրինակ՝ theos = աստվածություն: “տեսություն”, “թեորեմ”, և logos = բառը \ ողջամիտ հիմք \ , “տրամաբանությունը”, “նմանակը”, “լոգիստիկա” (numeracy): “Պյութագորասը ուսուցանել է, որ աշխարհի սկիզբը չի կարելի զգալ: Նրանք չեն ենթարկվում որևէ ազդեցությունների, անտեսանելի են և հոգևոր” (Պլուտարքոս). Տիեզերքը, ըստ պյութագորասցիների, ներդաշնակություն է և թիվ” (Արիստոտել):

Առաջին փիլիսոփաները հարթել են նոր ճանապարհ դեպի Աստված: Աստված դարձել է մտքի համար հասանելի, իսկ ուսմունքը նրա մասին կոչվել է աստվածաբանություն: Վերջինս դարձել է փիլիսոփաների համար ռացիոնալ ձեռնարկ, որը նշանակում է հաշվարկել Աստծո, նրա կամքին ուղղված հարցումը և թարգմանել նրա նշանները մարդկային ռացիոնալ լեզվով։Եվ քանի որ փիլիսոփաների Աստվածը խոսում է մաթեմատիկայի լեզվով, ապա նա աշխարհիկ Աստված է:

Նրա խոսքերը ուղերձներ են, որոնք ներկայացնում են առավելագույնը և նվազագույնը բնական և տիեզերական մարմինների գործողություններում. դա ամենափոքր գործողության սկզբունքն է, որը դրսևորվում է շարունակական ստեղծագործություններով և այլ օպտիմալ սկզբունքներով:

Արևմտյան մտածողության համար դա ակնհայտ է դարձել հենց վերջերս: Եվ երբ որ մի քանի աստվածաբաններ հռչակեցին «Աստծո մահը» և հատկապես աստվածաշնչյան Աստծո վախճանը, ապա նրանք տեղ ազատեցին մտահայեցողական Աստծո համար, որի գծերը դուրս են գրում գիտությունը և մաթեմատիկան: Ճիշտ այնպես, ինչպես այն Պյութագորասի գործերում, որը ստեղծեց փիլիսոփայության հիմքերը: Այս անդրադարձը մի ավելորդ անգամ ցույց է տալիս, որ իդեալականի ձգտումը արարման առաջին ազդակն է: Իսկ ապօրինի այդ տեղն զբաղեցնող ուսմունքները, որոնք դուրս մղեցին գիտությունը և մաթեմատիկան, պետք է զիջեն նրան: Բայց աստվածաշնչյան-միջերկրածովյան «Սուրբ գրքի » քաղաքակրթության վերջին մարգարեներից մեկը՝ Մուհամեդը, լույս աշխարհ հանեց Ղուրանի հայտնությունը՝ առանց մաթմատիկայի նկատմամբ մեծ ակնածանքի: 89-րդ «Արևածագ» սուրահում նա այսպես է խոսում մեղադրանքի մասին. «Երդվում եմ արևածագով: Երդվում եմ մայրամուտով: Երդվում եմ տասնյակ գիշերներով: Երդվում եմ զույգերով և կենտերով:

Արդեն գիտության ոչ մեծ ներխուժումը կրոնական բարոյականության արգելանոցները անսպասելիորեն ի հայտ է բերում նրա ավելի ուժեղ և խոր տիեզերական ակունքները և հաղթող եսամոլությունը և վարվելակարգի չափորոշիչները: Դրանց անվանում են Պլատինե կանոններ, որոնք ավելի արժեքավոր են, քան Ոսկե կանոնները: Պլատինե կանոնները մարդկանց ամբողջացնում են և ենթարկում տիեզերական օրինաչափություններին :

Բայց փիլիսոփայության ռացիոնալությունը տարբեր է մաթեմատիկայի ռացիոնալությունից: Փիլիսոփայությանը բնորոշ է իմաստների երկակիությունը, իմաստների տարիմաստությունը,երկու տարրերի նույնականացումը,որոնք միաժամանակ բացառում են միմյանց և անհեթեթը ընկալելու հնարավորությունը, որը ընդհանուր հասկացության մեջ մեկ համատեքստում միավորում է անհամատեղելի հասկացությունները, իրերը և հարաբերությունները: Սոցիալական և հոգեֆիզիոլոգիական իրականության ցանկացած երեւույթը իրականացնում է ինչպես փոխակերպման փոխադարձ անցման գործընթացները, փոխադարձաբար միմյանց բացառող և բևեռային իրար բացառող իրական և ողջամիտ, արդիական և ներունակ, կերպարի ու գաղափարների, գրգռման և արգելակման, բարու եւ չարի, ներքինի և արտաքինի, քաոսի ու կարգուկանոնի, կյանքի եւ մահվան էություններով:

XVI – XVII դարերում կրոնական բարեփոխման արդյունքում, բուրժուական հեղափոխությունների, գիտությունների ակադեմիաների կազմակերպման և տնտեսությամբ կառավարման հաշվարկի ինտելեկտուալ եղանակների ներդրման հետևանքով անտիկ բառերի նախնական իմաստները առօրյա գիտակցության մեջ ջնջվել են: Հիմա “ռացիո” արմատը մեկնաբանվում է որպես միտք, գիտելիք, գիտություն, ինչպես Տիեզերքի գեղեցկության միամիտ հավատի, նրա գերբնական հասկացության կամ բանաստեղծի եւ նկարչի հայտնության ժխտում:

Սակայն, բացի գիտությունից, տեսանելի եւ անտեսանելի աշխարհի ճանաչողությամբ այսօր, ինչպես միշտ, զբաղվում են ընդհանուր առմամբ պոեզիան եւ արվեստը: Եվ այնտեղ էլ “ռացիոն” խաղում է իր կարգավորիչ դերը: Մաթեմատիկայի և փիլիսոփայության համար շոշափելին դրսևորվում է բանաստեղծի ներհայեցության մեջ, երբ նա ձեռնամուխ է լինում գաղտնիքները բացահայտելու գործին:  Բանաստեղծական արվեստը եզակի է, չնայած այս դեպքում, բանաստեղծը կիրառում է գիտական եղանակներ և չի խորշում միստիկայից: Ճիշտ այնպես, ինչպես երաժշտությունը չի կարելի պոկել մաթեմատիկայից: Միացնելով ռացիոնալը և իռացիոնալը, հաշվարկը և ներհայեցությունը, թիվը և և խոսքը, արվեստը մարդկային գիտակցության դաշտում նոր է ներգծում: Բանաստեղծի համար փիլիսոփայությունը այն է, երբ վերցնում ես մի այնքան պարզ բան, որի մասին թվում է՝ չարժե նույնիսկ խոսել, և հանգում ես այնքան պարադոքսալ մի բանի, որին նույնիսկ չի կարելի հավատալ… Բայց այստեղ բանաստեղծը և փիլիսոփան մնում են Աստծո բանի թարգմանիչ:

Ի՞նչ իմանաս: Ստեղծողի գաղտնիքները անմեկին.են: Ընկեր տվավ, իրար կապեց էս աշխարհքում ամենքին, Բանաստեղծին թողեց մենակ, մեն ու մենակ Իրեն պես, Որ Իրեն պես մտիկ անի ամեն մեկին ու կյանքին:

Կորցրել եմ, ու՞ր գտնեմ, Տեղդ իմաց տուր` գտնեմ, Ման եմ գալիս էս մթնում Քեզ մոտ գալու դուռ գտնեմ:

Ես շնչում եմ միշտ կենդանի Աստծու շունչը ամենուր, Ես լսում եմ Նրա անլուռ կանչն ու հունչը ամենուր. Վեհացնում է ու վերացնում ամենալուր իմ հոգին Տիեզերքի խոր մեղեդին ու մրմունջը ամենուր:

Հոգիս` տանը հաստատվել, Տիեզերքն է ողջ պատել. Տիեզերքի տերն եմ ես, Ո՞վ է արդյոք նկատել:

/Ո.Թումանյան/

Մենք սկսում ենք մեռնել ոչ թե զգայարաններից և մեր վերջույթներից, այլ երբ կորցնում ենք գերբնականը ընկալելու մեր կարողությունը: Նա, ով չունի ձգտում դեպի բացարձակը, դեպի կատարելությունը, բավարարվում է խաղաղ միջակությամբ. Վերադարձը մեզ համար չի նշանակում ճանապարհից հետ գալը, այլ նշանակում է գնալ առաջ, դեպի մեր սեփական արքայական մշակույթը, որը հազարամյակներով փոշիանում է բոլոր թանգարաններում: Որտեղից ինչ-որ բաներ սկիզբ են առնում, այնտեղ նրանք, նկատի ունենալով ցիկլային վերադարձը, գտնում են իրենց նոր վերածնոնդի խթանը կամ, ինչպես ասում էր Հեգելը, վերջավորը, կամ արդյունքը, նույն չափով և առաջինն է, ինչից սկսվում է շարժումը և իրականացվող սեփական նպատակը։

Է. Ռ. Գրիգորյան, փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր.

Բնութագրից թարգմանել է Ռուբեն Նահատակյան.

Մերձավոր Արեւեքում եւ հարակից տարածքներում օրեցօր զարգացող նոր իրողությունները հուշում են դրանց համապատասխան անվտանգության հայեցակարգ ունենալու անհրաժեշտության մասին:

Գաղտնիք չէ, վերջին տասնամյակներում Մերձավոր Արեւելքի հայ համայնքները կենսագործում են դժվարին ու վտանգավոր պայմաններում:

Այդ իմաստով՝

• նկատի առնելով, որ Մերձավոր Արեւելքում ապրող հայությունը իրականում 1894-1923 թթ. հայության նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության ու բռնագաղթի հետեւանքով այնտեղ հաստատված հավաքականություն է,
• նկատի առնելով, որ Մերձավոր Արեւելքում ապրող հայությունը Բնօրրան Հայրենիք վերադառնալու իրավունք ունի այն պայմաններով, ինչպես դրանք նշված են 1918-1920 թթ. կայացված մի շարք որոշումներում, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Կառավարության Դեկրետում «Տաճկահայաստանի մասին», Սեւրի խաղաղության պայմանագրում, ԱՄՆ 28-րդ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի կայացրած Իրավարար վճռում՝ Հայաստանի եւ Թուրքիայի սահմանի վերաբերյալ եւ այլ որոշումներում ու փաստաթղթերում,

նպատակահարմար ենք գտնում եւ առաջարկում մի մարմնի միջոցով իրականացնել խնդիրների մանրամասն ուսումնասիրություն եւ մշակել գործնական հայեցակարգ՝ Մերձավոր Արեւելքում եւ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող հայության անվտանգության բաղադրիչը բարձրացնելու համար:

Այս ուղղությամբ աշխատանքներ տարվել են, կարելի է օգտվել նաեւ արդեն եղած փորձից եւ նյութերից եւ միասնաբար ընթանալ հայության ու Հայաստանի առջեւ ծառացած ժամանակակից մարտահրավերների հաղթահարման ճանարհով:

Արմեն Տեր-Սարգսյան,

Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) Նախագահ 

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփյուռք 6-րդ համաժողով

III ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆ – ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՐԱԿԱՐԳ

3.3  Արդի արտաքին մարտահրավերները եւ դրանց արձագանքման գործում Հայաստան-Սփյուռք համագործակցությունը

Մերձավոր Արեւելքում եւ հարակից տարածքներում առկա ժամանակակից մարտահրավերների պայմաններում հայության ու Հայաստանի պաշտպանության եւ անվտանգության բաղադրիչի բարձրացման հարցերի գործնական իրականացումը դարձել է հրամայական եւ օրախնդիր:

Ազգային պետական ներուժի գնահատման տեսակից այլեւս չենք կարող անտեսել կամ չնկատել՝ Մերձավոր Արեւելքի ու հարակից տարածքների հայ համայնքների, Արեւմտյան Հայաստանի հայերի ներուժը:

Ուստի՝

• նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ Մերձավոր Արեւելքում ապրող հայությունը իրականում 1894-1923 թթ. հայության նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության ու բռնագաղթի հետեւանքով այնտեղ հաստատված հավաքականություն է,
• նկատի առնելով, որ Մերձավոր Արեւելքում եւ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող հայությունը ապրելու, զարգանալու եւ ապագա ունենալու իրավունք ունի, ինչպես դա սահմանված է միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքներով ու նորմերով,

ինչպես նաեւ հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության բանակաշինության նոր «Ազգ-բանակ» հայեցակարգը եւ Արեւմտյան Հայաստանի հայերի «Մշտական, զինված, դարական չեզոքության մասին» որոշումը, համապատասխան մի մարմնի միջոցով առաջարկում ենք մշակել ու ներկայացնել հայության ու Հայաստանի պաշտպանության ու անվտանգության մի հայեցակարգ՝ անհրաժեշտ բաժիններով, որոնք նկատի կառնեն Մերձավոր Արեւելքի, հարակից տարածքների, Արեւմտյան Հայաստանի հայերի, Արցախի Հանրապետության, Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության ու պաշտպանության մեխանիզմներն ու լծակները, համարժեք միջոցների տեղաբաշխումն ու ապահովումը:

Տիգրան Փաշաբեզյան,

Արեւմտյան Հայաստանի Հանրապետության Վարչապետ 

 Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփյուռք 6-րդ համաժողով

II ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆ – ՀՀ ՊԱՇՏՊԱՆԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ

2.1 «Ազգ-բանակ». հավաքական ներուժի զարգացման մոդել

Մերձավոր Արեւելքում առկա ժամանակակից մարտահրավերների պայմաններում տեղի հայ համայնքների կենսագործունեությունն վաղուց արդեն էապես տարբերվում է ավանդական սփյուռք հասկացության կենսագործունեությունից:

Այդ իմաստով՝

• նկատի առնելով վերջին տասնամյակներին Մերձավոր Արեւելքում եւ հարակից տարածքներում առկա նոր իրողություններն ու մարտահրավերները,
• նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ Մերձավոր Արեւելքում ապրող հայությունը իրականում 1894-1923 թթ. հայության նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության ու բռնագաղթի հետեւանքով այնտեղ հաստատված հավաքականություն է,
• նկատի առնելով, որ Մերձավոր Արեւելքում եւ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող հայությունը ապրելու, զարգանալու եւ ապագա ունենալու իրավունք ունի, ինչպես դա սահմանված է միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքներով ու նորմերով,

նպատակահարմար ենք գտնում կրկնել մեր առաջարկը, որ հնչեցրել էինք Լրագրողների 8-րդ համաժողովում, այն է՝ Մերձավոր Արեւելքում եւ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող հայությանը դիտել, որպես Հայաստան – Արցախ – Սփյուռք եռամիասնության չորրորդ բաղադրիչ:

Այդ իմաստով առաջարկում ենք ստեղծել աշխատանքային խումբ, որը կարող է զբաղվել այս հարցով եւ պատրաստել համապատասխան հայեցակարգ՝ առկա մարտահրավերներին նախորոք պատրաստ լինելու եւ նորովի ու միասնաբար հանդես գալու նպատակով:

Ռադիկ Խամոյան,

Արեւմտյան Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ

Երեւան,

18.09.2017թ.

Հայաստան – Սփյուռք 6-րդ համաժողով

IV ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆ – ՀԱՅԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

4.3 Արտակարգ իրավիճակներում հայտնված հայերի հիմնախնդիրները

Համաժողովին կուզէինք փոխանցել այն գաղափարը, որ երկար ժամանակ երազած էինք… զանազան երկիրներու մէջ համայնքներու բաժնուած Հայը ուր որ ալ ըլլայ պէտք է միաւորուի, հաւաքական մեր իղձերու իրականացման աշխատանքներուն շուրջ, ինքնակազմակերպելու եւ մանաւանդ զինուորական պատրաստութէամբ զբաղուելու, կառաջարկենք անտէրկրի հայերուն օժտել ռազմական գործի նախնական գիտելիքներով, որ ան պէտք է կազմակերպուի ոչ միայն գաղափարական բաղադրիչներով, այլեւ պետական, իրաւական եւ գործնական համաձայնեցուած ծրագիրներով:

Այսինքն, անտէրկրի հայերուն իրաւասութիւն տալ տիրապետելու զինուորական գիտելիքների, բաւարար չէ ժամանակաւոր` 15 օրուայ ծրագիրներով, այսինչ կամ այնինչ կազմակերպութեանց միջոցով, այլ հնարաւորութիւն տալ անխտիր բոլոր կամաւորներուն:

Պէտք մշակենք եւ ունենանք մնայուն, երկարատեւ, խելամիտ ծրագիրներ.

-Միջին Արեւելքի ներկայիս իրավիճակը մեզ կը յուշէ համախմբուիլ մեր ունեցած կարողութիւննիրու շուրջ,

-Աշխատանք տանիլ զինուորական մարզումի ճամբարներ ստեղծելու արտերկրի համայքներու համար:

-Մարզումի ենթարկել 14 տարեկանէն սկսէալ բոլոր պատանիներուն ու պարմանուհիներուն:

Խօսքն ուղղելով համաժողովի մասնակիցներուն եւ մանաւանդ Հայաստանի Հանրապետութեան Պաշպանութեան նախարարութեան`

ոչ թէ կը խնդրենք, այլ կը պահանջենք թիկունք կանգնիլ, բարոյապէս եւ նիւթապէս օգնելով այս ծրագիրներու իրականացմանը:

Արմէնակ Հարմանտայեան,

Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփիւռք 6-րդ համաժողով

II ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ – ՀՀ ՊԱՇՏՊԱՆԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ,

2.1 «Ազգ-բանակ». հաւաքական ներուժի զարգացման մոդել

Ինչպես միասեռականների պաշտպան կազմակերպությունները և Եվրամիությունը