Մերձաւոր Արեւելքի առկայ ժամանակակից մարտահրաւէրներու պայմաններուն մէջ տեղի հայ համայնքներու կենսագործունէութիւնը շատոնց արդէն էապէս կը տարբերուի աւանդական սփիւռք հասկացութեան կենսագործունէութենէն:

Այդ իմաստով՝

• նկատի առնելով վերջին տասնամեակներուն Մերձաւոր Արեւելքի մէջ եւ հարակից տարածքներու առկայ նոր իրողութիւններն ու մարտահրաւէրները,
• նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ ապրող հայութիւնը իրականութեան մէջ 1894-1923 թթ. հայութեան նկատմամբ իրականացուած ցեղասպանութեան ու բռնագաղթի հետեւանքով այնտեղ հաստատուած հաւաքականութիւն է,
• նկատի առնելով, որ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ եւ Արեւմտեան Հայաստան ապրող հայութիւնը ապրելու, զարգանալու եւ ապագայ ունենալու իրաւունք ունի, ինչպէս այդ սահմանուած է միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքներով ու նորմերով,

նպատակահարմար կը գտնենք կրկնել մեր առաջարկը, որ հնչեցուցած էինք Լրագրողներու 8-րդ համաժողովին, այն է՝ Մերձաւոր Արեւելք եւ Արեւմտեան Հայաստան ապրող հայութեանը նայիլ, որպէս Հայաստան – Արցախ – Սփիւռք եռամիասնութեան չորրորդ բաղադրիչ:

Այդ իմաստով կ՛առաջարկենք ստեղծել աշխատանքային խումբ, որը կարող է զբաղիլ այս հարցով եւ պատրաստել համապատասխան հայեցակարգ՝ առկայ մարտահրաւէրներուն նախօրոք պատրաստ ըլլալու եւ նորովի ու միասնաբար հանդէս գալու նպատակով:

Ռադիկ Խամոյեան,

Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփիւռք 6-րդ համաժողով

IV ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ – ՀԱՅԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

4.3 Արտակարգ իրավիճակներում յայտնուած հայերու հիմնախնդիրները

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝  Սալբի  Տ, «Լուսաւոր Աւետիս» էլ. կայք

Համաժողովին կուզէինք փոխանցել այն գաղափարը, որ երկար ժամանակ երազած էինք… զանազան երկիրներու մէջ համայնքներու բաժնուած Հայը ուր որ ալ ըլլայ պէտք է միաւորուի, հաւաքական մեր իղձերու իրականացման աշխատանքներուն շուրջ, ինքնակազմակերպելու եւ մանաւանդ զինուորական պատրաստութէամբ զբաղուելու, կառաջարկենք անտէրկրի հայերուն օժտել ռազմական գործի նախնական գիտելիքներով, որ ան պէտք է կազմակերպուի ոչ միայն գաղափարական բաղադրիչներով, այլեւ պետական, իրաւական եւ գործնական համաձայնեցուած ծրագիրներով:

Այսինքն, անտէրկրի հայերուն իրաւասութիւն տալ տիրապետելու զինուորական գիտելիքների, բաւարար չէ ժամանակաւոր` 15 օրուայ ծրագիրներով, այսինչ կամ այնինչ կազմակերպութեանց միջոցով, այլ հնարաւորութիւն տալ անխտիր բոլոր կամաւորներուն:

Պէտք մշակենք եւ ունենանք մնայուն, երկարատեւ, խելամիտ ծրագիրներ.

-Միջին Արեւելքի ներկայիս իրավիճակը մեզ կը յուշէ համախմբուիլ մեր ունեցած կարողութիւննիրու շուրջ,

-Աշխատանք տանիլ զինուորական մարզումի ճամբարներ ստեղծելու արտերկրի համայքներու համար:

-Մարզումի ենթարկել 14 տարեկանէն սկսէալ բոլոր պատանիներուն ու պարմանուհիներուն:

Խօսքն ուղղելով համաժողովի մասնակիցներուն եւ մանաւանդ Հայաստանի Հանրապետութեան Պաշպանութեան նախարարութեան`

ոչ թէ կը խնդրենք, այլ կը պահանջենք թիկունք կանգնիլ, բարոյապէս եւ նիւթապէս օգնելով այս ծրագիրներու իրականացմանը:

Արմէնակ Հարմանտայեան,

Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփիւռք 6-րդ համաժողով

II ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ – ՀՀ ՊԱՇՏՊԱՆԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ,

2.1 «Ազգ-բանակ». հաւաքական ներուժի զարգացման մոդել

Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքով կորսնցուցինք ոչ միայն 1,5 – 2 միլիոն մեր հայրենակիցներու կեանքը, այլ նաեւ հայրենիքը, լեզուն։ Կորսնցուցինք մեր մշակոյթը եւ սովորոյթները։ Ազգի ինքնութեան պահպանման ամենակարեւոր կռուաններէն մէկը մայրենի լեզուն է։ Մայրենի լեզուի շնորհիւ է, որ ազգը կրնայ պահպանել ինքնութիւնը եւ ազգին պատկանող բոլոր մնացեալ արժէքները՝ մշակոյթը, սովորոյթները, հաւատքը եւ այլն:

Կորսնցնելով Արեւմտեան Հայաստանը, սփռուելով աշխարով մէկ՝ կորսնցուցեր ենք արեւմտահայերէնի բնականոն զարգացման հնարաւորութիւնը։

ՄԱԿ-ի կրթական, գիտական եւ մշակութային կազմակերպութիւնը (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) 2010 թուականին արեւմտահայերէնը ներառեր է վտանգուած լեզուներու ցանկէն, ինչը կը նշանակէ, որ հայ երեխաները արդէն արեւմտահայերէնը, որպէս մայրենի լեզու չեն սորվիր դպրոցներէն ներս եւ օրէ-օր արեւմտահայերէն խօսողներու թիւը կը նուազի։

Քանի որ արեւմտահայերէն խօսողները սփռուած են աշխարհով մէկ եւ կը գտնուին ոչ հայկական միջավայրներու մէջ, բնականաբար, նման պայմաններու տակ դժուար է պահպանել եւ մայրենին, եւ հայկական ինքնութիւնը։

Ներկայիս Կոստանդնապոլսոյ մէջ կը բնակին շուրջ 60 հազար հայեր։ Համայնքը այնտեղ ունի 18 հայկական դպրոց, որտեղ նաեւ կ՛ուսուցանուի արեւմտահայերէնը, սակայն ոչ որպէս մայրենի լեզու, այլ որպէս երկրորդ լեզու։ Մնացած բոլոր առարկաները թրքերէնով են։ Կարելի է ըսել, որ աշակերտները արեւմտահայերէնը կը սորվին դպրոցներուն մէջ, ընտանիքներուն եւ առօրեայ կեանքի մէջ քիչ կը գործածեն արեւմտահայերէնը։ Այդ է պատճառը արեւմտահայերէնի թուլացմանը հայկական շրջանակներու մէջ։

Արեւմտեան Հայաստանի մէջ իսլամացած, քրտացած հայերու թիւը կը հասնի 4-էն 5 միլիոնի։ Անոնց մէկ մասը տեղեակ ըլլալով իր արմատներու մասին, կը վերադառնայ հայկական արմատներուն, կը փոխ անուններն ու ազգանունները, իսկ ամենակարեւորը, ցանկութիւն կը յայտնէ հայերէն սորվելու։ Հնարաւորութիւն ունինք նաեւ անոնց միջոցով պահպանել ու զարգացնել արեւմտահայերէնը։

Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան նախարարութիւնը իր հնարաւորութեանց սահմաններուն մէջ արդէն երկար ժամանակ է, աշխատանք կը տանի օգնել հայրենակիցներուն, կազմակերպել արեւմտահայերէնի դասընթացքներ։ Այսօր Տերսիմ, Տիգրանակերտ եւ Մուշ քաղաքներու իսլամացած/քրտացած հայերէն կազմուած են համայնքներ։ Տերսիմի եւ Մուշի մէջ ժամանակ առ ժամանակ տեղի կ՛ունենան արեւմտահայերէնի դասընթացքներ։

Մեր հնարաւորութիւնները, սակայն, սահմանափակ են եւ օգնութեան կարիք ունինք։ Դժուարութիւն կ՛ունենանք արեւմտահայերէնի մասնագետներ գտնել, որոնք կարող են դասավանդել լեզուն տեղում, կամ համացանցի միջոցով։

Հայաստանի Հանրապետութեան Սփյուռքի նախարարութիւնը, Կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութիւնը, կրթամշակութային այլ հաստատութիւններ կարող են այս հարցի նկատմամբ մեծ ներդրում ունենալ, ինչպէս օրինակ՝ պատրաստելով կամ վերապաստրաստելով արեւմտահայերէնի մասնագետներ եւ ուսուցիչներ, հրավիրելով կամաւորներ Արեւմտեան Հայաստանէն, մարդիք՝ ովքեր ցանկութիւն ունին սորվելու եւ վերադառնալու Արեւմտեան Հայաստան ու այնտեղ սորվեցնելու ուրիշներու։ Այս եղանակով հայրենակիցները հնարաւորութիւն կ՛ունենան սորվելու մայրենին, որն իր հերթին անոնց համար լայնօրէն կը բանայ դռները հայկական աշխարհի։

Վրէժ Քոսաեան,

 Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփյուռք 6-րդ համաժողով

IV ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ – ՀԱՅԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ,

4.1  Մայրենի լեզուն եւ դպրոցը հայ ինքնութեան կռուան

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝  Սալբի  Տ, «Լուսաւոր Աւետիս» էլ. կայք

Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը, բաւականին երկար տարիներու ընթացքին տարբերուեր է համեմատաբար սպասողական, պաշտպանական, պատասխան ռեժիմի ոճով։

Ակնյայտ է ընթացիկ սպասողական, պաշտպանողական ոճէ կ՛անցնի կատարել յարձակողական ռազմավարութեանը: Ազրպէյճանի նկատմամբ ռազմավարութեան հիմքը պէտք է ըլլայ այդ թշնամու  միանշանակ, մշտական գնահատումը որապէս վայրագի, ֆաշիստական, ցեղասպանական, մարդկութեան դէմ ատելութեան քաղաքականութիւնը: Ազրպէյճանը միջազգային իսլամական ահաբեկչութեան հիմնադիրն է, ըստ էութեան, եղեր եւ կը մնայ առաջին «իսլամական պետութիւնը», նախորդը նրա, որու դէմ համաշխարհային հանրութիւնը կը պայքարի այսօր:

Մեր դիրքերու յանձնումը սկիզբ կ՛առնէ Ազրպէյճանի Հայոց ցեղասպանութեան փաստի մասին զիջումներէն եւ լռութենէն։ Այս տարի կ՛ամբողջանայ Ազրպէյճանէն առաջին հայերու Չարդախլու գիւղէն, որը կը հանդիսանայ մեր փառահեղ զօրավարներու եւ Մեծ Հայրենասիրական պատերազմի հերոսներու հայրենիքը, տեղահանման 30 տարին։ Չարդախլուէն առաջին ընտանիքներու տեղահանումէն մի քանի ամիս անց տեղի ունացաւ Սումկաիթը։ Ցաւոք, 30-ամեակի այս ամսաթիւը մեր արտաքին քաղաքականութեան օրացոյցին մէջ տեղ չունի: Շուտով տարին կ՛աւարտի, եւ այդ իրադարձութեան մասին ոչ մէկ խօսք կայ։

Մինչդեռ անհրաժեշտ է չնսեմացնել այդ թեման, այլ ճշգրիտ ներկայացնել Ազրպէյճանի մէջ հայերու ցեղասպանութեան փաստերը։ Խօսքը ոչ միայն Սումկայիթի, Պաքուիի, Մարաղայի մասին է, անոնք Ցեղասպանութեան գագաթնակետն են։ Ցեղասպանութեան քաղաքականութիւնը Ազրպէյճանի մէջ գոյութիւն ունեցած է առաջին օրէն եւ երբեք չէ դադրած, փոփոխելով իր ձեւերը։

Օրինակ, Մեծ Հայրենական Պատերազմի ժամանակ Պաքուիի ղեկավարութեան կողմէ իրականացուած էր գաղտնի ցեղասպանութեան քաղաքականութիւն՝ ռազմաճակատ ուղարկուող հայերու եւ այլ ազգերու ներկայացուցիչներուն շատ աւելի կ՛ուղարկէին, քան իրենց որդիները։

Այսպէս, Արցախէն ճակատ մեկնած են իւրաքանչիւր երրորդը։ Իսկ թուրքերէն, իւրաքանչիւր 18-ը, մասնաւորապէս Ադրբեանէն, իւրաքանչիւր ընդամէնը 30-ը։  Մեծ Հայրենական Պատերազմի տարիներու ազրպէյճանացիներու կորուստներու տեսակարար կշիռը ամենանուազագոյնն էին այլ ազգերու միջեւ։

Ամենամեծ կուրոստները ունեցեր են Արցախի հայերը, մօտաւորապէս ազգաբնակչութեան կէսը։ Արցախը Երկրորդ Աշխարհամարտի տարիներուն «ռեկորդակին» է բազմաթիւ ցուցանիշներով /հերոսներ, գեներալներ, մեդալակիրներ եւ այլն/ – նախկին ԽՍՀՄ-ի բոլոր տարածքներու համեմատ։  Նախկին ԽՍՀՄ-ի 12 հանրապետութիւններէն ոչ մէկը մարշալ չեն տուած, իսկ փոքրիկը տուած է `մի քանի հատ:

Չարդախլու առասպելական գիւղը «ամենա-ռեկորդակիրն» է Արցախի մէջ։ Միեւնոյն ժամանակ, մենք ինքներս լուռ ենք այս գիւղի հետ կապուած ոճրագործութեան 30-ամեակի մասին։ Ահա եւ մեր արտաքին քաղաքականութեան արդիւնքը, չէ որ, ճիշդ այդ տեղէն կը ստեղծուի տեղեկատվական քաղաքականութիւնը։ Այն մասին, որ Արցախը ռեկորդակիր է Մեծ Հայրենական Պատերազմի ժամանակ, անտեղեակ են Ռուսաստանի 150 մլն փախստականներէն բացարձակապէս բոլորը, ինչպէս նաեւ ղեկավարութիւնը։ Առաւել եւս, չեն գիտեր Պաքուիի ցեղասպանական քաղաքականութեան մասին Մեծ Հայրենական Պատերազմի  ժամանակ։

Ինչքա՞ն ժամանակ մենք պէտք է թոյլ տանք հաւասարութեան նշան դնել մեր ու ֆաշիստ թշնամիին միջեւ, թոյլ տալ այսպիսի անտարբերութիւն, անգործութիւն եւ տեղեկատուական դանդաղկոտութիւն։ Ի դէպ, չենք ամչնար, որ Ազրպէյճանի մէջ կատարուած հանցագործութեան զոհերու յիշատակի օրը Հայաստանի մէջ կը նշուի Սումկայիթի Հոլոքոստէն միայն 17!!! տարի անց․․․ Չնայած այն փաստին, որ տասնեակ հասարակական գործիչներ տասնեակ տարիներով գրեր են այդ մասին, թեման լռութեան կը մատնուի  եւ իրականութեան մէջ միայն լրագրութեյան ոլորտուն մէջ անդրադարձ կ՛ունենայ։ Անհրաժեշտ է իրաւական գնահատական, որը չկայ։ Ազրպէյճանի Հայոց ցեղասպանութեան փաստը ճանչնալու վերաբերեալ Հայաստանի խորհրդարանին բազմաթիւ կոչերը մնացին  անպատասխան։

Հայաստանի ղեկավարութեան ճիշդ այսպիսի քաղաքականութեան արդիւնքն է, որ  հասարակութեան քաղաքացիական աշխուժացման գագաթնակետը Թուրքիոյ Հայոց ցեղասպանութեան հարցի վերաբերեալ  տեղի ունեցաւ միայն 50 տարի անց։

Հայոց ցեղասպանութիւնը երկու թիւրքական երկիրներու մէջ, Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի միասնական եւ կապուած գործընթաց է։ Իսկ ցեղասպանութեան ժխտումը եւ լռութիւնը կը նպաստէ թշնամիին շարունակուող ցեղասպանական քաղաքականութեանը։

Կոչ կ՛ուղղենք աջակցիլ 18.01.2017 Հռչակագրի հեղինակներու խումբի նախաձեռնութեան եւ ստեղծել աշխատանքային խումբ

– այս թեմայի մշակման,

– այս թեմայով յատուկ խորհրդաժողովի հրավիրելու,

– համապատասխան օրինագծի գործնական առաջխաղացման համար։

Ազրպէյճանի Հայոց Ցեղասպանութեան փաստի ճանաչումը կը հանդիսանայ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեյան նոր յարձակողական ոճին անցման ամենակարեւոր քայլը:

Վահան Բաբախանեան,

Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,

Երեւան,

19.09.2017թ.

Հայաստան – Սփիւռք 6-րդ համաժողով

(III ՈՒՂՂՈՒԹԻՒՆ – ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՕՐԱԿԱՐԳ,

3.2  Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչում, ցեղասպանութիւններու կանխարգելում. քաղաքական եւ իրաւական գործընթացները)

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝  Սալբի  Տ, «Լուսաւոր Աւետիս» էլ. կայք