Sans plonger dans le contexte historique, culturel et prouver en matière civilisée que la Cilicie est Arménie, parlons des réalités juridiques et politiques à propos de la Cilicie de l’époque. (1) (2)
Le 27 octobre 1916 à Londres entre Mark Sykes (Angleterre), Georges Pico (France) et le président de la délégation nationale arménienne Poghos Noubard, un accord est signé sur la formation de la Légion arménienne qui, dans le cadre de l’armée française, doit prendre part aux hostilités contre l’Empire ottoman sur le front syro-palestinien, En retour, la France a promis l’autonomie aux Arméniens de Cilicie. (3)
En novembre 1916, les principes du volontariat ont été établis par le gouvernement français, seuls les Arméniens et les Arabes pouvaient être légionnaires, des officiers français pouvaient être commandants et le gouvernement français supportait les frais de la légion.
La légion de l’Est a reçu son premier baptême de combat le 19 septembre 1918, en Palestine (lors de la bataille d’Arara, 1918), puis dans le cadre des troupes anglo-françaises, et a pris part a la bataille pour la Syrie et le Liban. À la mi-octobre 1918, le 4e bataillon est formé à Beyrouth et le nombre de soldats arméniens dans la Légion atteint 5 000. 1918 En novembre-décembre, la légion, qui s’appelait déjà Haykakan (Arménienne), est entrée en Cilicie, a capturé des points stratégiques importants et a pris part à sa défense.
À la fin de la Première Guerre mondiale, le 30 octobre 1918, les Alliés et l’Empire ottoman sont convenus d’un cessez-le-feu dans le port de Mudros sur l’île de Lemnos.
Article 16․ “De la reddition de toutes les garnisons d’Hejas, d’Assyrie et du Yémen, de Syrie et de Mésopotamie au commandement allié… Le retrait des troupes turques de Cilicie”.
Article 24․ “En cas de troubles dans l’une des régions arméniennes, les alliés se réservent le droit d’en occuper une partie”. (4)
Selon la sentence arbitrale du 28e président des États-Unis Woodrow Wilson, les forces armées turques ont été obligées de se retirer de quatre régions de l’Arménie occidentale et les territoires adjacents après le 22 novembre 1920.
La question des territoires déterminés par la sentence arbitrale est formulée dans le traité de Sèvres comme suit:
Article 89․ “De la Turquie et l’Arménie, ainsi que les Hautes Parties contractantes, conviennent de quitter la frontière entre la Turquie et l’Arménie dans les régions d’Erzurum, Trabzon, Van et Bitlis à la décision des États-Unis et acceptent à la fois sa décision et toutes les mesures qu’elle peut offrir à l’Arménie à la mer. sur la démilitarisation de tous les territoires ottomans adjacents à la frontière mentionnée”. (5)
la pratique de contourner la question arménienne et de neutraliser les décisions déjà adoptées commence à s’appliquer. commence à contourner la question arménienne dans tous les sens, la pratique de neutralisation des décisions et réalités déjà prises.
Dans ce cas, l’explication suivante est donnée։ après un changement radical dans la politique orientale de la France, lorsque la France commença à se rapprocher avec des kémalistes, la Légion arménienne fut complètement dissoute en août 1920. Malgré la résistance héroïque des arménien, des gangs turcs supérieurs et bien armés, le peuple Arménien a de nouveau été contraint de quitter la Cilicie. (6)
Plus tard, selon le traité du 20 octobre 1921, la France a remis la Cilicie au gouvernement de la Grande Assemblée nationale turque. (7) (8)
Dans une telle situation de crise, le 4 août 1920, les Arméniens ciliciens ont adopté la Déclaration d’indépendance de la Cilicie, signée par le représentant de l’Arménie-Unie Migran Tamatyan, et le primat du diocèse arménien d’Adana Gevorg Archimandrite Arslanyan. (9) (10)
La Déclaration est un document important, contre toutes sortes d’accords illégaux dans les coulisses, transactions et saisie de territoires arméniens. C’est un document important, pour restauration de l’indépendance de la Cilicie.
La Cilicie, c’est l’Arménie.
L’indépendance de la Cilicie sera rétablie lors de la mise en œuvre et de la réalisation des droits accordés au peuple arménien entre 1918 et 1920 et de cette voie.
Tigran Pashabezyan
Premier ministre de la République d’Arménie Occidentale (Arménie)
4 août 2020
—————-
Ծանոթագրություն
- Կիլիկիայի հայկական պետության դարաշրջանի հայկական աղբյուրներում Կիլիկիան անվանվում էր աշխարհ կամ տուն, Աշխարհ Կիլիկիո կամ Աշխարհ Հայոց: Արաբների օրինակով, որոնք Կիլիկիան անվանում էին Սիսի երկիր, 7-րդ դարի հայ մատենագիրներից մեկը՝ Գրիգոր Տղան (1173-1193), Կիլիկիան անվանում էր Սիսվան կամ Սիսուան անուններով, հայկական պետության մայրաքաղաք Սիսիանունով։ Ղեւոնդ Ալիշանը Կիլիկիայի պատմությանն ու աշխարհագրությանը նվիրված իր աշխատությունում եւս անվանել է Սիսվան (Սիսի աշխարհ): 19-20-րդ դարերի հայ մի քանի հեղինակներ, որոնց թվում եւ Ալիշանը, հայկական պետության գոյության դարաշրջանի (11-14-րդ դարեր) Կիլիկիան անվանում էին Հայկական Կիլիկիա: Ակադեմիկոս Հ. Օրբելին իր աշխատություններում օգտագործում էր Կիլիկյան Հայաստան տերմինը: Այս տերմինը ավելի ճիշտ է, քանի որ այն վերացնում էր առաջացած խառնաշփոթը, ինչը պայմանավորված էր նրանով, որ որոշ պատմաբաններ Կիլիկիան համեմատում էին Փոքր Հայքի հետ՝ ենթադրելով, թե Փոքր Հայքը գոյություն է ունեցել Միջերկրական ծովի ափերին՝ Հուստինիանոսի ժամանակներից սկսած:
Տես, Կիլիկիա։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1
- Կիլիկիա։ Կիլիկիայի հայկական պետության տարածքը կազմվել է բուն Կիլիկիայից եւ հարակից մարզերից: Կիլիկիայի սահմանները որոշվում էին հետեւյալ կերպ. 1. արեւմուտքից սահմանակից էր Պամփիլիային, Իսավրիային եւ Պիսիդիային հյուսիսից սահմանակից էր Լիկաոնիային ու Կապադովկիային 3. Արեւելքից սահմանակից էր Կատաոնիային ու Կոմագենեին 4. հարավ-արեւելքից սահմանակից էր Սիրիային։ Բուն Կիլիկիայի սահմանները փոփոխվում էին: Հին ժամանակներում Կիլիկիայի սահմանները շատ ավելի ընդարձակ էին՝ հասնում էին մինչեւ Հալիսգետի միջին հոսանքներ: Այդ մարզը, որի կենտրոնը Մաժակ քաղաքն է եղել (Մազակա, այժմ՝ Կեսարիա), անվանվում էր Կիլիկիա (ավելի հին Կիլակուից), որից եւ այս անվանումը տարածվել է ամբողջ տարածքի վրա: Արեւելքում Կիլիկիան տարածվում է մինչեւ Եփրատ:
Տես, Կիլիկիա։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1
- 1515 թվականին Կիլիկիան նվաճվում է Օսմանյան կայսրության կողմից։ Չնայած դարավոր օտար տիրապետությանը, մինչեւ 1915թվականը Կիլիկիայում հայ ժողովուրդը մեծ քանակ էր կազմում։ 1909 թվականին Կիլիկիայում տեղի է ունենում Երիտթուքերի կողմից կազմակերպված Կիլիկիայի հայության կոտորած։ Վեց տարի անց Կիլիկիան հայաթափ է արվում Հայոց ցեղասպանության հետեւանքով։ Չնայած ծանր կորուստներին, Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած շատ հայեր շուտով սկսում են վերադառնալ Կիլիկիա, որն ըստ Սեւրի խաղաղության պայմանագրի անցնելու էր Ֆրանսիային։ Սակայն թուրքական գրոհների ներքո, Ֆրանսիան միայնակ է թողնում հայ գաղթականներին։
Տես, Հայերի մասնակցությունը Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB%D5%B6
- Տես, The Treaty of Sèvres, 10 August 1920․
https://wwi.lib.byu.edu/index.php/Section_I,_Articles_1_-_260
- Տես, Mudros Agreement: Armistice with Turkey (October 30, 1918)․
http://germanhistorydocs.ghi-dc.org/pdf/eng/armistice_turk_eng.pdf
- Արեւելյան լեգեոնի հրամանատար նշանակվեց ֆրանսիական բանակի գնդապետՌոմիեոն, որը 1916 թ. նոյեմբերի վերջերին ժամանեց Կահիրե եւ Եգիպտոսի հայկական ազգային միության, հետ համատեղ ձեռնամուխ եղավ լեգեոնի կազմավորման աշխատանքներին։ Ագգային միության կոչով առաջինը լեգեոնի մեջ կամավորագրվեցին Մուսա լեռան լեգենդար պաշտպանները, որոնք ժամանակավորապես հանգրվան Էին գտել Եգիպտոսի Պորտ-Աաիդ նավահանգստային քաղաքում։ Նրանցեց 600 հոգի, ովքեր ակտիվորեն մասնակցել էին թուրքական բանակի դեմ 40 օր տեւած հերոսական մարտերին՝ առաջինների թվում կամավորագրվեցին Արեւելյան լեգեոնում։ Նրանց օրինակին հետեւեցին 300 եգիպտահայեր եւ թուրքական բանակի 236 հայ ռազմագերիներ։ Առաջին գումարտակը զինավարժությունների համար փոխադրվեց Կիպրոս, որտեղ հետագայում ստեղծվեցին 2-րդ եւ 3-րդ գումարտակները՝ հիմնականում ամերիկահայերից։ Արարայի ճակատամարտում աչքի ընկնելու համար ֆրանսիական հրամանատարությունը 25 հայ մարտիկների պարգեւատրեց «Մարտական խաչ» շքանշանով:
Տես, Ֆրանսիական բանակի Արեւելյան կամ Հայկական լեգեոն։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A3%D5%A5%D5%B8%D5%B6_(%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1)
- Ֆրանկլեն-Բույոնի կամ Անկարայի պայմանագիր։ Կնքվելէ 1921 թ․ հոկտեմբերի 20-ին, Անկարայում, Ֆրանսիայի եւ Անկարայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարության միջեւ: Համաձայնագիրը նախատեսում էր պատերազմական վիճակի դադարեցում կողմերի միջեւ եւ երկու ամսվա ընթացքում ֆրանսիական զորքերի դուրսբերում Կիլիկիայից, բացառությամբ Ալեքսանդրետի սանջակի, որը «հատուկ վարչակարգի» կարգավիճակով մնում էր ֆրանսիական կառավարման տակ՝ տեղի թուրք բնակչության մշակութային լայն ինքնավարությամբ: Իր կողմից Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարությանը երաշխավորում էր իր տիրապետության տակ անցած ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները, որոնք «հանդիսավոր» կերպով ճանաչվել են «Ազգային ուխտի» մեջ: Թուրքիան համաձայնվում էր կոնցեսիաներ տրամադրել ֆրանսիացիներին Ադանայի մարզով անցնող Բաղդադի երկաթուղու մի շարք հատվածներում եւ պատրաստականություն էր հայտնում (արտգործնախարար Յուսուֆ Քեմալ բեյի նամակը Ֆրանկլեն – Բույոնին) այդ կոնցեսիաները տարածել նաեւ Թուրքիայի հանքերի, երկաթուղիների, նավահանգիստների եւ գետերի վրա:
Տես, Թուրք-ֆրանսիական համաձայնագիր, 1921։ http://www.armin.am/armeniansgenocide/am/Encyclopedia_Of_armenian_genocide_Turq_fransiakan_hamadzaynagir_1921
- Ալեքսանդրետիսանջակ, Ա լ եւ ք սանդրետ, Ալեքսանդրեկ (թուրք. Իսկենդերուն), Ալեքսանդրետ քաղաքին հարող մարզի նախկին անվանումը (այժմ Թուրքիայի Հաթայ մարզը)։ XI-XIV դդ. Ա. ս-ի տարածքի զգալի մասը մտել է Կիլիկիայի հայկական պետության կազմի մեջ։ Տարածությունը՝ 5 հազար քառ․ կմ։ Որպես Սիրիայի մի մասը, Ա. ս. 1915-1918 թթ․ Օսմանյան կայսրության կազմում էր։ 1918 թ․ նոյեմբերին օկուպացրել են անգլիացիները, հետո՝ ֆրանսիացիները։ Այստեղ է գտնվում Մուսա լեռը, որտեղ 1915 թ․ հուլիս-սեպտեմբերին տեղի է ունեցել հայերի ինքնապաշտպանականհերոսամարտը։ 1920 թ․ Ա. ս. մտցվել է Ֆրանսիայի մանդատին հանձնված Սիրիայի կազմի մեջ։1937 թ․-ից, ձեւականորեն մնալով Սիրիայի կազմում, Ա. ս. անցել է Ֆրանսիայի եւ Թուրքիայի համատեղ հսկողության տակ։ 1938 թ․ այստեղ ստեղծվել է Հաթայի ինքնավար պետությունը։ 1939 թ․ հունիսին վերջինս միացվել է Թուրքիային։ Տեղի հայ բնակչությունը (մոտ 40 հազար) հուլիսի 16-23-ը հեռացել է եւ հաստատվել Սիրիայում, Լիբանանում։ Հեռացել է նաեւ 20 հազար արաբ։ Սիրիան չի ճանաչել այդ բռնակցումը։
Տես, Ալեքսանդրետի սանջակ։
- 1920 թվականի օգոստոսի 4-ին, Ադանայում հռչակվեց Կիլիկիայի անկախ հանրապետությունը: Հաջորդ օրը հրապարակվեց կառավարության կազմը՝ վարչապետ Միհրան Տամատյանի գլխավորությամբ: Սակայն նույն օրը ֆրանսիական իշխանությունները՝ զենքի ուժով ցրեցին կառավարությունը, մի քանի օր անց զինաթափեցին հայկական ոստիկանությանը, իսկ սեպտեմբերի 20-ին զինաթափեցին եւ լուծարեցին նաեւ ամբողջ հայկական լեգեոնը:
Տես, Կիլիկիայի անկախության հռչակագրի 90-ամյակը, Հ. Մանջյան, Հ. Գրիգորյան – Ճարպիկյան «Հաճըն» հայրենակցական միության ատենապետ, Aravot.am, 7 օգոստոս 2010 թ․։ https://www.aravot.am/2010/08/07/350916/
- Տես, Կիլիկիայի Անկախության Հռչակագիրը, 4 օգոստոս 1920 թ․։ http://gov-wa.info/?p=3579&lang=hy
