Without going into historical, cultural and civilizational issues, trying to prove that Cilicia is Armenia, let’s talk about the legal and political realities around Cilicia. (1) (2)
On October 27, 1916, in London, an agreement was signed between Mark Sykes (England), Georges Picot (France) and the Chairman of the Armenian national delegation Pogos Nubar, on the formation of the Armenian Legion, which, as part of the French army, was to take part in military operations against the Ottoman Empire on the Syrian-Palestinian front. In return, France promised to grant autonomy to the Armenians of Cilicia. (3)
In November 1916, the principles of volunteering were established by the French government: only Armenians and Arabs could be legionnaires, French officers could be commanders, and the French government would bear the costs of the legion.
The Eastern Legion received its first baptism of fire in Palestine on September 19, 1918 in the battle of Mount Arara, then as part of the Anglo-French troops, it participated in the battles for Syria and Lebanon. In mid-October 1918, the 4th battalion was formed in Beirut, and the number of Armenian soldiers of the legion reached 5000. In November-December 1918, the Legion, which was already called Armenian, entered Cilicia, took important strategic points and took part in it defense.
According to the Armistice of Mudros, concluded at the end of World War I, on October 30, 1918, in the port of Mudros (Lemnos Island) between the Allies and the Ottoman Empire, it was envisaged:
- Clause XVI: “Surrender of all garrisons in Hedjaz, Assir, Yemen, Syria, and Mesopotamia to the nearest Allied Commander; and the withdrawal of troops from Cicilia, except those necessary to maintain order, as will be determined under Clause V”.
- Clause XXIV: “In case of disorder in the six Armenian vilayets, the Allies reserve to themselves the right to occupy any part of them”. (4)
According to the Arbitral Award of the 28th US President Woodrow Wilson, after November 22, 1920, the Turkish armed forces were obliged to leave the four regions of Western Armenia and the territories adjacent to them. The question of the territories determined by the Arbitral Award in the Peace Treaty of Sèvres is formulated as follows:
ARTICLE 89.
“Turkey and Armenia as well as the other High Contracting Parties agree to submit to the arbitration of the President of the United States of America the question of the frontier to be fixed between Turkey and Armenia in the vilayets of Erzerum, Trebizond, Van and Bitlis, and to accept his decision thereupon, as well as any stipulations he may prescribe as to access for Armenia to the sea, and as to the demilitarisation of any portion of Turkish territory adjacent to the said frontier”. (5)
However, as in the case of the above-mentioned decisions, so in the case of the agreement on granting autonomy to Armenian Cilicia, the practice of circumventing the Armenian issue and neutralizing of the already taken decisions is beginning to take effect.
In this case, the following explanation is given: after a drastic change in the Eastern policy of France, when it began to approach the Kemalists, the Armenian Legion was completely disbanded in August 1920. Despite the heroic resistance against the superior and well-armed Turkish bands, the Armenian people was again forced to leave Cilicia. (6)
Later, according to the Treaty of October 20, 1921, France transferred Cilicia to the government of the Grand National Assembly of Turkey. (7) (8)
In such a crisis situation, the Cilician Armenians on August 4, 1920 adopted the Declaration of Independence of Cilicia, signed by the Representative of the United Armenia Migran Tamatyan and the Primate of the Armenian Diocese of Adana Gevorg Archimandrite Arslanyan. (9) (10)
The Declaration is an important document against all kinds of illegal behind-the-scenes agreements, deals and occupation of Armenian territories. This is an important document for restoring the independence of Cilicia.
Cilicia is Armenia.
The independence of Cilicia will be restored through the exercise and realization of the rights granted to the Armenian people in 1918-1920.
Tigran Pashabezyan
Prime Minister of the Republic of Western Armenia (Armenia)
August 4, 2020
——————–
Ծանոթագրություն
- Կիլիկիայի հայկական պետության դարաշրջանի հայկական աղբյուրներում Կիլիկիան անվանվում էր աշխարհ կամ տուն, Աշխարհ Կիլիկիո կամ Աշխարհ Հայոց: Արաբների օրինակով, որոնք Կիլիկիան անվանում էին Սիսի երկիր, 7-րդ դարի հայ մատենագիրներից մեկը՝ Գրիգոր Տղան (1173-1193), Կիլիկիան անվանում էր Սիսվան կամ Սիսուան անուններով, հայկական պետության մայրաքաղաք Սիսիանունով։ Ղեւոնդ Ալիշանը Կիլիկիայի պատմությանն ու աշխարհագրությանը նվիրված իր աշխատությունում եւս անվանել է Սիսվան (Սիսի աշխարհ): 19-20-րդ դարերի հայ մի քանի հեղինակներ, որոնց թվում եւ Ալիշանը, հայկական պետության գոյության դարաշրջանի (11-14-րդ դարեր) Կիլիկիան անվանում էին Հայկական Կիլիկիա: Ակադեմիկոս Հ. Օրբելին իր աշխատություններում օգտագործում էր Կիլիկյան Հայաստան տերմինը: Այս տերմինը ավելի ճիշտ է, քանի որ այն վերացնում էր առաջացած խառնաշփոթը, ինչը պայմանավորված էր նրանով, որ որոշ պատմաբաններ Կիլիկիան համեմատում էին Փոքր Հայքի հետ՝ ենթադրելով, թե Փոքր Հայքը գոյություն է ունեցել Միջերկրական ծովի ափերին՝ Հուստինիանոսի ժամանակներից սկսած:
Տես, Կիլիկիա։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1
- Կիլիկիա։ Կիլիկիայի հայկական պետության տարածքը կազմվել է բուն Կիլիկիայից եւ հարակից մարզերից: Կիլիկիայի սահմանները որոշվում էին հետեւյալ կերպ. 1. արեւմուտքից սահմանակից էր Պամփիլիային, Իսավրիային եւ Պիսիդիային հյուսիսից սահմանակից էր Լիկաոնիային ու Կապադովկիային 3. Արեւելքից սահմանակից էր Կատաոնիային ու Կոմագենեին 4. հարավ-արեւելքից սահմանակից էր Սիրիային։ Բուն Կիլիկիայի սահմանները փոփոխվում էին: Հին ժամանակներում Կիլիկիայի սահմանները շատ ավելի ընդարձակ էին՝ հասնում էին մինչեւ Հալիսգետի միջին հոսանքներ: Այդ մարզը, որի կենտրոնը Մաժակ քաղաքն է եղել (Մազակա, այժմ՝ Կեսարիա), անվանվում էր Կիլիկիա (ավելի հին Կիլակուից), որից եւ այս անվանումը տարածվել է ամբողջ տարածքի վրա: Արեւելքում Կիլիկիան տարածվում է մինչեւ Եփրատ:
Տես, Կիլիկիա։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1
- 1515 թվականին Կիլիկիան նվաճվում է Օսմանյան կայսրության կողմից։ Չնայած դարավոր օտար տիրապետությանը, մինչեւ 1915թվականը Կիլիկիայում հայ ժողովուրդը մեծ քանակ էր կազմում։ 1909 թվականին Կիլիկիայում տեղի է ունենում Երիտթուքերի կողմից կազմակերպված Կիլիկիայի հայության կոտորած։ Վեց տարի անց Կիլիկիան հայաթափ է արվում Հայոց ցեղասպանության հետեւանքով։ Չնայած ծանր կորուստներին, Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած շատ հայեր շուտով սկսում են վերադառնալ Կիլիկիա, որն ըստ Սեւրի խաղաղության պայմանագրի անցնելու էր Ֆրանսիային։ Սակայն թուրքական գրոհների ներքո, Ֆրանսիան միայնակ է թողնում հայ գաղթականներին։
Տես, Հայերի մասնակցությունը Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB%D5%B6
- Տես, The Treaty of Sèvres, 10 August 1920․
https://wwi.lib.byu.edu/index.php/Section_I,_Articles_1_-_260
- Տես, Mudros Agreement: Armistice with Turkey (October 30, 1918)․
http://germanhistorydocs.ghi-dc.org/pdf/eng/armistice_turk_eng.pdf
- Արեւելյան լեգեոնի հրամանատար նշանակվեց ֆրանսիական բանակի գնդապետՌոմիեոն, որը 1916 թ. նոյեմբերի վերջերին ժամանեց Կահիրե եւ Եգիպտոսի հայկական ազգային միության, հետ համատեղ ձեռնամուխ եղավ լեգեոնի կազմավորման աշխատանքներին։ Ագգային միության կոչով առաջինը լեգեոնի մեջ կամավորագրվեցին Մուսա լեռան լեգենդար պաշտպանները, որոնք ժամանակավորապես հանգրվան Էին գտել Եգիպտոսի Պորտ-Աաիդ նավահանգստային քաղաքում։ Նրանցեց 600 հոգի, ովքեր ակտիվորեն մասնակցել էին թուրքական բանակի դեմ 40 օր տեւած հերոսական մարտերին՝ առաջինների թվում կամավորագրվեցին Արեւելյան լեգեոնում։ Նրանց օրինակին հետեւեցին 300 եգիպտահայեր եւ թուրքական բանակի 236 հայ ռազմագերիներ։ Առաջին գումարտակը զինավարժությունների համար փոխադրվեց Կիպրոս, որտեղ հետագայում ստեղծվեցին 2-րդ եւ 3-րդ գումարտակները՝ հիմնականում ամերիկահայերից։ Արարայի ճակատամարտում աչքի ընկնելու համար ֆրանսիական հրամանատարությունը 25 հայ մարտիկների պարգեւատրեց «Մարտական խաչ» շքանշանով:
Տես, Ֆրանսիական բանակի Արեւելյան կամ Հայկական լեգեոն։ https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A3%D5%A5%D5%B8%D5%B6_(%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1)
- Ֆրանկլեն-Բույոնի կամ Անկարայի պայմանագիր։ Կնքվելէ 1921 թ․ հոկտեմբերի 20-ին, Անկարայում, Ֆրանսիայի եւ Անկարայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարության միջեւ: Համաձայնագիրը նախատեսում էր պատերազմական վիճակի դադարեցում կողմերի միջեւ եւ երկու ամսվա ընթացքում ֆրանսիական զորքերի դուրսբերում Կիլիկիայից, բացառությամբ Ալեքսանդրետի սանջակի, որը «հատուկ վարչակարգի» կարգավիճակով մնում էր ֆրանսիական կառավարման տակ՝ տեղի թուրք բնակչության մշակութային լայն ինքնավարությամբ: Իր կողմից Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարությանը երաշխավորում էր իր տիրապետության տակ անցած ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները, որոնք «հանդիսավոր» կերպով ճանաչվել են «Ազգային ուխտի» մեջ: Թուրքիան համաձայնվում էր կոնցեսիաներ տրամադրել ֆրանսիացիներին Ադանայի մարզով անցնող Բաղդադի երկաթուղու մի շարք հատվածներում եւ պատրաստականություն էր հայտնում (արտգործնախարար Յուսուֆ Քեմալ բեյի նամակը Ֆրանկլեն – Բույոնին) այդ կոնցեսիաները տարածել նաեւ Թուրքիայի հանքերի, երկաթուղիների, նավահանգիստների եւ գետերի վրա:
Տես, Թուրք-ֆրանսիական համաձայնագիր, 1921։ http://www.armin.am/armeniansgenocide/am/Encyclopedia_Of_armenian_genocide_Turq_fransiakan_hamadzaynagir_1921
- Ալեքսանդրետիսանջակ, Ա լ եւ ք սանդրետ, Ալեքսանդրեկ (թուրք. Իսկենդերուն), Ալեքսանդրետ քաղաքին հարող մարզի նախկին անվանումը (այժմ Թուրքիայի Հաթայ մարզը)։ XI-XIV դդ. Ա. ս-ի տարածքի զգալի մասը մտել է Կիլիկիայի հայկական պետության կազմի մեջ։ Տարածությունը՝ 5 հազար քառ․ կմ։ Որպես Սիրիայի մի մասը, Ա. ս. 1915-1918 թթ․ Օսմանյան կայսրության կազմում էր։ 1918 թ․ նոյեմբերին օկուպացրել են անգլիացիները, հետո՝ ֆրանսիացիները։ Այստեղ է գտնվում Մուսա լեռը, որտեղ 1915 թ․ հուլիս-սեպտեմբերին տեղի է ունեցել հայերի ինքնապաշտպանականհերոսամարտը։ 1920 թ․ Ա. ս. մտցվել է Ֆրանսիայի մանդատին հանձնված Սիրիայի կազմի մեջ։1937 թ․-ից, ձեւականորեն մնալով Սիրիայի կազմում, Ա. ս. անցել է Ֆրանսիայի եւ Թուրքիայի համատեղ հսկողության տակ։ 1938 թ․ այստեղ ստեղծվել է Հաթայի ինքնավար պետությունը։ 1939 թ․ հունիսին վերջինս միացվել է Թուրքիային։ Տեղի հայ բնակչությունը (մոտ 40 հազար) հուլիսի 16-23-ը հեռացել է եւ հաստատվել Սիրիայում, Լիբանանում։ Հեռացել է նաեւ 20 հազար արաբ։ Սիրիան չի ճանաչել այդ բռնակցումը։
Տես, Ալեքսանդրետի սանջակ։
- 1920 թվականի օգոստոսի 4-ին, Ադանայում հռչակվեց Կիլիկիայի անկախ հանրապետությունը: Հաջորդ օրը հրապարակվեց կառավարության կազմը՝ վարչապետ Միհրան Տամատյանի գլխավորությամբ: Սակայն նույն օրը ֆրանսիական իշխանությունները՝ զենքի ուժով ցրեցին կառավարությունը, մի քանի օր անց զինաթափեցին հայկական ոստիկանությանը, իսկ սեպտեմբերի 20-ին զինաթափեցին եւ լուծարեցին նաեւ ամբողջ հայկական լեգեոնը:
Տես, Կիլիկիայի անկախության հռչակագրի 90-ամյակը, Հ. Մանջյան, Հ. Գրիգորյան – Ճարպիկյան «Հաճըն» հայրենակցական միության ատենապետ, Aravot.am, 7 օգոստոս 2010 թ․։ https://www.aravot.am/2010/08/07/350916/
- Տես, Կիլիկիայի Անկախության Հռչակագիրը, 4 օգոստոս 1920 թ․։ http://gov-wa.info/?p=3579&lang=hy
