Դամասկոսը գործնականում չի վերահսկում Սիրիայի հյուսիսը եւ հյուսիս-արեւելքը: Անկարան այնտեղ հիվանդանոցներ ու դպրոցներ է կառուցում, անձը հաստատող փաստաթղթեր է բաժանում եւ շրջանառության մեջ է դնում թուրքական լիրան: Քրդական շրջանները բնակեցվում են թրքազգիներով ու սունի արաբներով: Արդյո՞ք Թուրքիան սպառնում է Սիրիայի ինքնիշխանությանը, եւ ինչպես կարող է Ռուսաստանը ազդել դրա վրա, գրում է «ՌԻԱ Նովոստին»:
Անօրինական մուտքեր
«Սիրիայի արտաքին գործերի նախարարությունը դատապարտում է թուրքական ռեժիմի գործողությունները, որը ահաբեկիչների կողմից վերահսկվող Իդլիբի շրջաններում քաղաքացիական կարգավիճակի ակտերի գրանցման մեխանիզմ է ստեղծել: Անձը հաստատող սիրիական փաստաթղթերը եւ ընտանեկան փաստաթղթերը չեղյալ են հայտարարվում եւ փոխարինվում են անօրինականներով` թուրքականներով: Սա թրքացման քաղաքականության գագաթնակետն է»,- հայտնում է սիրիական լրատվական գործակալությունը:
Դամասկոսում նաեւ դատապարտել են Ֆրանսիայի եւ Նիդեռլանդների պատվիրակությունների անօրինական մուտքը երկիր: Նրանք եղել են «Սիրիայի ժողովրդավարական ուժերի» (SDF) արաբա-քրդական ստորաբաժանումների կողմից վերահսկվող տարածքներում: Արտաքին գործերի նախարարությունը դա որակել է «ագրեսիա Սիրիայի դեմ» եւ միջազգային իրավունքի կոպիտ խախտում:
ՍԱՀ-ի հյուսիս-արեւելքում գտնվող Քրդական ինքնավար վարչակազմը Նիդեռլանդների կառավարությանն է հանձնել «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորման գրոհայինների չորս հարազատներին` մի կին եւ երեք երեխա: Դանիել Միտերանի հիմնադրամի եւ Փարիզի քաղաքապետարանի ֆրանսիական պատվիրակությունն այցելել է Ղամիշլի քաղաք: Այցի նպատակը չի հաղորդվում: Հայտնի է միայն, որ Դամասկոսին այս մասին չեն նախազգուշացրել:
Արեւմուտքը գործում է ցուցադրական՝ ցույց տալով, որ երկրի հյուսիս-արեւելքը չի ենթարկվում կենտրոնական իշխանություններին: Իրականում դա այնքան էլ ճիշտ չէ: Օրինակ՝ մայիսի 26-ին կայացած նախագահական ընտրությունների ժամանակ Ղամիշլիում եւ Ալ-Խասեկեում ընտրատեղամասեր են գործել:
Սողացող թրքացում
Բոլորովին այլ վիճակը Թուրքիային սահմանակից հյուսիսում: Անկարան այնտեղ ռազմական գործողություններ է անցկացրել քրդերի դեմ՝ «Ձիթենու ճյուղը» 2018-ի հունվար-մարտ եւ «Եփրատի վահանը» 2016-ի օգոստոսից մինչեւ 2017-ի մարտ: Այս տարածքներում, ինչպես նաեւ Իդլիբի դեէսկալացման գոտում, սիրիական ընդդիմության թուրքամետ ուժեր են շարունակում մնալ:
Արդեն մի քանի տարի է արեւմտյան եւ արաբական լրատվամիջոցները խոսում են տարածաշրջանի թրքացման մասին՝ բնակավայրերին տալիս են թուրքական անվանումներ, լիրան դուրս է մղել սիրիական ֆունտը: Փոխվում է նաեւ ժողովրդագրական կազմը՝ քրդական շրջանները վերաբնակեցվում են թրքազգիներով եւ սունի արաբներով:
Ավանդաբար Անկարան փափուկ ուժ է օգտագործում: Դպրոցները վերականգնվել են կամ վերակառուցվել են, ծրագիրը հարմարեցվել է թուրքականին: Օրինակ՝ պատմության դասագրքերում «օսմանյան օկուպացիան» փոխարինվել է «օսմանյան տիրապետությամբ»: Հազարավոր ուսուցիչներ աշխատավարձ են ստանում հարեւան պետությունից, իսկ թուրքերենը դասավանդվում է առաջին դասարանից: Շրջանավարտներին առաջարկում են ընդունվել Թուրքիայի համալսարաններ:
Հիվանդանոցների վերականգնումը նույնպես ֆինանսավորվում է Անկարայի կողմից: Մայիսի վերջին Anadolu գործակալությունը հաղորդել էր, որ Թուրքիան էլեկտրաէներգիա է մատակարարում Իդլիբին: Վերանորոգման աշխատանքները տեւել են յոթ ամիս: Մինչ այդ լույսը տալիս էին օրական ընդամենը երկու ժամ:
Թուրքիայի զինված ուժերի պատասխանատվության գոտում գործող զինյալները մայիսի 29-ին դպրոցականներին թույլ չեն տվել պետական դիպլոմներ ստանալու համար քննություններ հանձնել: Զինված մարդիկ ուսանողների հետ կանգնեցրել են ավտոբուսները եւ բոլորին հետ ուղարկել:
Բազմաթիվ պահանջներ
Հունիսի սկզբին Թուրքիա էր այցելել ՄԱԿ-ում Ամերիկայի մշտական ներկայացուցիչ Լինդա Թոմաս-Գրինֆիլդը: Պայմանավորվել են ՄԱԿ-ի «Բաբ ալ-Հավա» անցակետի միջոցով մարդասիրական օգնության անխափան մատակարարման մասին Սիրիայի հյուսիս: Bloomberg-ը սա անվանել է «Սիրիային աջակցությունը արգելափակելու Ռուսաստանի փորձերը ձախողելու նախաձեռնություն»: Անցակետի մանդատի ժամկետը լրանում է հուլիսի 10-ին: Արեւմուտքը, Թուրքիայի հետ միասին պնդում է, որ այն երկարացվի։ Ռուսաստանը կտրականապես դեմ է դրան:
Անկարան հաստատում է, որ առանց ՄԱԿ-ի վերահսկողության սիրիացի փախստականները կրկին կներխուժեն Թուրքիա: Մոսկվայում այս անցակետը ավելորդ է համարվում, քանի որ դրա միջոցով ստացված օգնությունը բաշխվում է անհավասար եւ հիմնականում հասնում է գրոհայիններին: «Բաբ-ալ-Հավա» անցակետը կարող է փոխարինվել երկրի ներսում մատակարարումներով: Անցակետը վերահսկող ահաբեկիչները հետաքրքրված չեն թափանցիկ մատակարարմամբ»,- Twitter-ում գրել է ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցչի առաջին տեղակալ Դմիտրի Պոլյանսկին:
Մոսկվան եւ Անկարան բազմաթիվ բողոքներ ունեն այն մասին, թե ինչպես են կյանքի կոչվում անցյալ տարվա մարտին Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի նախագահների կողմից ձեռք բերված համաձայնությունները Սիրիայի վերաբերյալ: Կողմերը պարբերաբար հրադադարի ռեժիմի խախտումներ են արձանագրում եւ տարբեր տվյալներ տրամադրում վիրավորների մասին: Գարնանը համաձայնագիրը ընդհանրապես տապալման սպառնալիքի տակ էր հայտնվել:
Անկարայում սիրիացի զինվորականներին եւ անձամբ նախագահ Բաշար ալ-Ասադին մեղադրում են Իդլիբում դեէսկալացիայի գոտուն հարվածներ հասցնելու եւ անմեղ մարդկանց մահվան մեջ: Սիրիական ընդդիմությունը հայտարարել է Ռուսաստանի օդատիեզերական ուժերի գրոհի մասին «Բաբ ալ-Հավա» անցակետի վրա: Բացի այդ, թուրքական օդուժը մեկուկես տարվա ընթացքում առաջին անգամ հարձակվել է Ռաքքա նահանգի վրա:
«Իրավիճակն այն տարածքներում, որտեղ փոխգործակցություն է իրականացվում, շարունակում է մնալ շատ բարդ, այնտեղ շարունակում են մնալ ահաբեկչական տարրեր, ինչը խանգարում է իրավիճակի նորմալացմանը, բայց, այնուամենայնիվ, փոխգործակցությունը շարունակվում է: Տարաձայնություններ կան նաեւ Սիրիայի հարցում»,- ասել է ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը:
Լավ ական՝ վատ խաղի դեպքում
Խնդիրն այն է, որ Թուրքիան Սիրիա է գալիս ինչպես իր տուն, թեեւ թուրքական զորքերը անօրինականորեն գտնվում են երկրի հյուսիսում ոչ ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդի որոշմամբ եւ ոչ էլ Դամասկոսի հրավերով, «ՌԻԱ Նովոստի»-ի հետ զրույցում նշել է Է. ՌԳԱ Մ.Պրիմակովի անվան միջազգային ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, Ռուսաստանի ԱԳՆ Դիվանագիտական ակադեմիայի դոցենտ Վլադիմիր Ավատկովը:
«Իրականում նման հիբրիդային տեխնոլոգիաներով Անկարան փորձում է ընդլայնել իր ազդեցության ոլորտը նեոօսմանիզմի, թուրքական իսլամիզմի եւ նույնիսկ նեոպանթյուրքիզմի հայեցակարգի շրջանակներում: Թուրքերը վիճարկում են այն, որ տեղի շատ բնակիչներ թրքազգի են, այսինքն՝ թուրքեր են, որոնք այնտեղ են մնացել Օսմանյան կայսրության ժամանակներից: Իրականում Թուրքիան դրանով վարում է հարձակողական, ագրեսիվ քաղաքականություն. Դա բնորոշ է ոչ միայն սիրիական ուղղությանը»,- ասում է քաղաքագետը:
Նրա հետ համաձայն է արեւելագետ, հրապարակախոս Անդրեյ Օնտիկովը: «Ինքնիշխանության խախտման վերաբերյալ Դամասկոսի կողմից քննադատությունը հիմնավորված է: Քրդական շրջաններում, օրինակ՝ Աֆրինում, Անկարայի ցանկացած գործողություն սվիններով կընդունվի: Բայց այստեղ թուրքերը օգտվում են ժողովրդագրական հավասարակշռության փոփոխությունից, երբ սունի արաբներն ու թրքազգիները քրդերի կողքին են հաստատվում, եւ նրանք շատ հանդուժող են Թուրքիայի հանդեպ»,- բացատրում է զրուցակիցը:
Իդլիբում ձեւավորվել է ահաբեկչական անկլավ, որում տեղակայված են ամենաարմատական խմբավորումները, շարունակում է փորձագետը: Սիրիայի ինքնիշխանության վերականգնման բուն գաղափարը նրանց համար անընդունելի է: «Թուրքերը դանդաղ պայմաններ են ստեղծում այդ տարածքները «պոկելու» եւ դրանք Թուրքիային միացնելու համար»,- համոզված է արեւելագետը:
Բայց Անկարային կարող է խանգարել Մոսկվան, որը պատրաստ է գործել դիվանագիտական ուղիներով կամ իրավիճակը կարգավորել տեղում: 2020-ի սկզբին Իդլիբում արդեն լուրջ սրացում եղել է: Սիրիացիները Ռուսաստանի աջակցությամբ կարողացել են ազատագրել նշանակալի ռազմավարական տարածքներ: Բացառված չէ, որ Թուրքիային, ի վերջո, կստիպեն հեռանալ Սիրիայից:
