Մայիսի 26-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) որոշում է կայացրել ադրբեջանցի սպա Ռամիլ Սաֆարովի կողմից հայ սպա Գուրգեն Մարգարյանի սպանության գործով:
Դատարանի որոշմամբ՝ Ադրբեջանը խախտել է Կոնվենցիան՝ ազատելով արտահանձնված սպային, ով կացնով սպանել էր հայ սպային:
Այսպիսով, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը որոշում է կայացրել.
1. վեց կողմ ձայներով մեկի դիմաց, որ Ադրբեջանի կողմից Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի (կյանքի իրավունքի) խախտում չի եղել,
2. միաձայն, որ տեղի է Ադրբեջանի կողմից Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի դատավարական խախտում է տեղի ունեցել,
3. վեց դեմ ձայնով մեկի դիմաց, որ Հունգարիայի կողմից 2-րդ հոդվածի դատավարական խախտում չի եղել,
4. վեց ձայնով մեկի դիմաց, որ Ադրբեջանը խախտել է 14-րդ հոդվածը (խտրականության արգելում)՝ 2-րդ հոդվածի հետ համատեղ,
5. միաձայն, որ ոչ Ադրբեջանի կառավարությունը, ոչ Հունգարիայի կառավարությունը չեն խախտել 38-րդ հոդվածը (գործը քննելու համար անհրաժեշտ պայմաններ ապահովելու պարտավորություն):
Դատարանը հաստատել է, որ, չնայած այն հանգամանքին, որ Ադրբեջանը հավանություն է տվել ադրբեջանցի սպայի գործողություններին՝ ոչ միայն նրան ազատելով, այլեւ բարձրացնելով նրա պաշտոնը, աշխատավարձ վճարելով եւ բնակարան տրամադրելով երկիր վերադառնալուն պես, Ադրբեջանը չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել միջազգային իրավունքի խիստ կանոնների համաձայն, որոնք պետությունից պահանջում են այդպիսի գործողությունները «որպես իրենց սեփական» գործողություններ ճանաչել: Այնուամենայնիվ, դատարանը որոշել է, որ արդարացում չի եղել Ադրբեջանի իշխանությունների անկարողությանն ադրբեջանցի սպայի պատիժն ապահովելու համար: Ավելին, որոշման համաձայն, դիմումատուները բավարար ապացույցներ են տրամադրել, որոնք ցույց են տալիս, որ Ռ.Ս.-ի համաներումը եւ այլ միջոցները նրա օգտին էթնիկ հիմք ունեն, մասնավորապես՝ նրա վարքագիծը սատարող բարձրաստիճան պաշտոնյաների հայտարարությունները, ինչպես նաեւ՝ Ադրբեջանի նախագահի կայքում աշխատակազմի համար նախատեսված հատուկ էջը:
Դատարանը որոշել է, որ Ադրբեջանը պատասխանատվություն է վերցրել Ռ.Ս.-ի դատավճռի կատարման համար՝ ազատազրկման նրա արտահանձնումից հետո, եւ այդ պահից Ադրբեջանին առաջարկվել էր համարժեք պատասխան տալ այս շատ լուրջ, էթնիկապես կողմնակալ հանցագործությանը, որի համար իր մեկ քաղաքացիներից մեկը դատապարտվել էր այլ երկրում:
Ինչպես նշվում է որոշման մեջ, հաշվի առնելով Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ ծայրաստիճան լարված քաղաքական իրավիճակը, իշխանությունները պետք է էլ ավելի զգույշ լինեին:
Սակայն Ռ.Ս.-ի դատավճռի կատարման փոխարեն նա ազատ էր արձակվել, նրան որպես անմեղի կամ անօրինական կերպով դատապարտվածի էին վերաբերվում, նպաստներ էին վճարում, ինչի համար որեւէ իրավական հիմք նրանք, ըստ երեւույթին, չունեին՝ ազգային օրենսդրության համաձայն, նշվում է որոշման մեջ:
Ինչ վերաբերում է քրեական գործի ենթադրյալ անարդարությանը, Դատարանը որոշում է կայացրել, որ Ռ.Ս.-ին Հունգարիայում դատել են երկու մակարդակի դատարաններում, որոնք հիմնավորված որոշումներ են կայացրել:
Ամեն դեպքում, եթե Ռ.Ս.-ն իր դատավարությունն անարդար է համարել, նա կարող էր, բայց չդիմեց Եվրադատարան Հունգարիայի դեմ, երբ քրեական գործն իր դեմ ավարտվել էր:
Ինչ վերաբերում է Ռ.Ս.-ի անձնական պատմությանը եւ հոգեբանական խնդիրներին, ապա դրանք դժվար թե կարող են արդարացնել Ադրբեջանի իշխանությունների անկարողությունը պատժել իրենց քաղաքացիներից մեկին ատելության համար:
Ամեն դեպքում, նրա մտավոր ունակությունները մանրակրկիտ գնահատվել են Հունգարիայում դատավարության ընթացքում բժշկական փորձագետների կողմից, ովքեր պարզել են, որ նա այդ պահին ի վիճակի էր հասկանալ իր գործողությունների հետեւանքները, նշել է դատարանը:
Դատարանը նշել է, որ Հունգարիայի իշխանությունները Ռ.Ս-ին արտահանձնելիս հետեւել են նամակին՝ դատապարտված անձանց տեղափոխման մասին Եվրախորհրդի կոնվենցիայում սահմանված ընթացակարգի համաձայն:
Դատարանին որեւէ նյութական ապացույց չէր ներկայացվել, որ Հունգարիայի իշխանությունները միանշանակ գիտեին կամ պետք է իմանային, որ Ռ.Ս.-ն կազատվի Ադրբեջանի կողմից:
Այսպիսով, Դատարանը միաձայն որոշում է կայացրել, որ Ադրբեջանը պետք է որպես փոխհատուցում 15 143.33 ֆունտ ստեռլինգ վճարի հայցվորներին ծախսերի համար:
Նշենք, որ պալատի այս որոշումը վերջնական չէ: 3 ամսվա ընթացքում յուրաքանչյուր կողմ կարող է պահանջել գործն ուղղել Մեծ պալատ: Եթե այդպիսի հայց ներկայացվի, հանձնաժողովը կքննարկի՝ արդյոք գործն արժանի է հետագա քննարկման: Այդ դեպքում Մեծ պալատը կքննի գործը եւ վերջնական որոշում կկայացնի: Եթե հարցումը մերժվի, Պալատի որոշումը վերջնական կլինի:
Հիշեցնենք, որ հայտատուներն են ՀՀ 2 քաղաքացիներ՝ Հայկ Մակուչյանը եւ արդեն հանգուցյալ Սամվել Մինասյանը: Պարոն Մինասյանի այրին եւ երեխաները զբաղվում են տվյալ գործի հարցերով: 2004 թվականի փետրվարի 19-ին ՀՀ Զինված ուժերի զինծառայող Գուրգեն Մարգարյանը, որը անգլերենի կուրսեր են անցնում Բուդապեշտում, սպանվեց ադրբեջանցի սպա Ռամիլ Սաֆարովի կողմից: Սարսափելի հանցանքը տեղի ունեցավ Եվրոպայի կենտրոնում, որտեղ երկու սպաները անգլերենի կուրսեր էին անցնում ՆԱՏՕ-ի «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրի շրջանակում:
Հունգարիայի իշխանությունները մարդասպանին ցմահ ազատազրկման դատապարտեցին: Դատավճիռը ընթերցվեց 2006 թվականի ապրիլի 3-ին:
2008 թվականին այցով գտնվելով Երեւանում՝ Հունգարիայի ԱԳՆ ղեկավար Քինգա Գյոնցը՝ պատասխանելով Ադրբեջան Սաֆարովի հնարավոր վերադարձի մասին հարցին, նշել էր, որ նման հնարավորություն կա, սակայն Հունգարիան նման պարտավորություն չունի: «Ռամիլ Սաֆարովի արարքը Հունգարիայի հանրության համար շոկ եւ ցնցում էր: Նրա վերադարձի հնարավորություն կա, սակայն Հունգարիան նման պարտավորություն չունի: Սաֆարովին վերաբերվող հարցեր կան, դրանք լրջորեն կքննարկվեն: Ամենագլխավոր հարցն այն է՝ արդյոք նա Ադրբեջանում ցմահ ազատազրկման կդատապարտվի»,-ասել էր նախարարը: Սակայն մի քանի տարի անց այդ երկրի իշխանությունները գործարք կնքեցին Ադրբեջանի իշխանությունների հետ. Ռամիլ Սաֆարովը վերադարձվեց հայրենիք, որտեղ նրան հերոսի կոչում շնորհեցին: Նույն օրը՝ 2012 թվականի օգոստոսի 31-ին, Հայաստանը դադարեցրեց Հունգարիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները:
