2020 թվականի Տնտեսագիտության և Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի թեկնածու, ակադեմիկոս Մարտիկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԻ և Նոբելյան մրցանակի անվանակարգում «Հայկական լեռնաշխարհնը աշխարհի ու քաղաքակրթության ստեղծման օրրանն է, համամարդկային արժեքների ու մասունքների ժառանգն ու պահապանը» ուսումնասիրության համահեղինակ, ակադեմիկոս Լևոն ԲԵԿԼԱՐՅԱՆԻ
ուղերձը և կոչը
Ձերդ գերազանցություն, ՀՀ Վարչապետ, պարոն Նիկոլ ՓԱՇԻՆՅԱՆԻՆ,
Հայաստանի, Արցախի, արտերկրի և ի սփյուռս աշխարհի ՀԱՄԱՅՆ ՀԱՅՈՒԹՅԱՆԸ՝
ժամանակակից աշխարհի, քաղաքակրթության առկա լուրջ սպառնալիքների և մարտահրավերների կապակցությամբ և համաճարակի պատճառով ողջ մարդկությանը պատուհասած փորձության հետևանքով հայ ինքնության ու պետականության պահպանման, երկրի տնտեսությունը փլուզումից փրկելու հետ կապված հրատապ միջոցառումների վերաբերյալ
Հայկական պետականությունը 4512 ամյա պատմություն ունի: Դրա ապացույցը հայկական էպոսն է Հայկական լեռնաշխարհի ժայռապատկերներում էծագիր արձանագրված մեր պետականության պատմությամբ, հայկական էպոսն իր ճյուղերով, Մատենադարանի, Ալեքսանդրիայի և Վատիկանի ձեռագրերը:
Հայկական պետականությունն այսօր վտանգված է, երկրի տնտեսությունը՝ ոչնչացման եզրին:
Ուստի մենք հորդորում ենք բոլորին ՝աջակցել ՀՀ Վարչապետին և Կառավարությանը:
Հայ պոեզիայի դասական Եղիշե ՉԱՐԵՆՑԸ մեր ժողովրդի փրկությունը նրա հավաքական ուժի մեջ էր տեսնում:
Ամբողջ աշխարհի մտավորականները մատնանշում են ժամանակակից քաղաքակրթության 10 սպառնալիքներն ու մարտահրավերները.
- Աստերոիդներ,
- Գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմներ (ԳՁՕ),
- Վիրուսային վարակ (ինֆեկցիաներ),
- Կլիմայական անհավասարակշռություն,
- Սննդի վատթարացում և քիմիականացում,
- Մոլորակի վրա քաղցրահամ ջրի աճող պակաս,
- Հումուսի հողմաթափում,
- Ջրային և անտառային գոտիների վատթարացում և կրճատում,
- «Փողի մոլուցքի» խնդիր,
- Գործարարների կողմից ներգրավված քաղաքական գործիչների, գիտնականների, գյուտարարների անգործություն (անտարբերություն):
ժամանակակից աշխարհի քաղաքակրթությանն ուղղված վերոնշյալ սպառնալիքների և մարտահրավերների դեմ պայքարելու համար անհրաժեշտ է մշակել ավելի քան 100 օրենք, որպեսզի նույնականացվեն մի շարք հիմնարար հասկացություններ՝ բանականություն, մտավոր խոսք, մարդու մտավոր զարգացում, գիտելիքների տարածում, բովանդակության ինքնություն, գերիշխող հեղինակ և այլն:
Օրենքների այս հիերարխիայում հայ ժողովրդի համար ժամանակակից աշխարհում կարևոր նշանակություն ունի, մշակույթի և լեզվի նույնականացումը (այդ մասին հայտարարվեց 2020 թ. մարտի 3-ին ակադեմիկոս Մարտիկ Գասպարյանի կողմից ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի 43-րդ նստաշրջանում) և մտավորականների բարոյականության նույնականացումը:
Ասվածի կարևորությունը դրսևորվեց Հենրի ՔԻՍԻՆՋԵՐԻ տված հարցազրույցում: Նա նշեց, որ համաշխարհայնացման գործընթացները կփլուզեն մոլորակի վրա ամեն ինչ, փրկություն չի լինի նույնիսկ ազգերի ընտրախավի համար: Այնուհետև հյուրընկալողը ստիպված եղավ ընդհատել հարցազրույցը և հայտնի քաղաքական գործիչին դուրս հրավիրել: Ասուլիսն ընդհատվեց:
Այս կապակցությամբ, կվալիմետրիայի հիմնադիր, այժմ հանգուցյալ պրոֆեսոր Հարի Հայկովիչ ԱԶԳԱԼԴՈՎԻ հետ միասին գրվեց մի հոդված այն մասին, թե ինչ պետք է անեն մեր ժամանակակից երիտասարդները, որպեսզի չընկեն արյունոտ մսաղացի այս կոտորածի մեջ: Հոդվածը հրապարակվեց: Ավելին, նա համարձակորեն և լայնորեն շրջում էր Հին աշխարհով: Այն այսօր պահանջարկ ունի ինչպես մեր ժողովրդի, հատկապես երիտասարդության նորարարական ձգտումների, այնպես էլ որակի ցուցանիշներով երկրի խելացի և ինտելեկտուալ տնտեսության անցնելու համար:
Հայկական ժայռապատկերները վկայում են նաև տիեզերքի մասին հայերի խորը գիտելիքների մասին: Ըստ Մատթեոսի Ավետարանի՝ Բեթղեհեմի աստղը որպես խորհրդավոր երկնային երևույթ և Հին Կտակարանի մոքերը, որոնց մասունքներն այժմ պահվում են Քյոլնում, եկել եին Նազարեթ Հայկական լեռնաշխարհից, որտեղ այդ ժամանակներում աստղագիտությունը շատ խորը զարգացած էր (նրանցից մեկին Բալասար էին ահվանում – կարդա Բաղդասար):
Այսօր համաշխարհային քաղաքակրթությունը գտնվում է նորարարական, տեխնոլոգիական և արագընթաց տեղեկատվական փոփոխությունների գործընթացում: Միևնույն ժամանակ, ժամանակակից աշխարհը և նրա ուժային կենտրոնները բնութագրվում են դրանց ոչնչացման համար ավելցուկ միջոցների առկայությամբ և պայմանագրային համաձայնությունների հանգելու պատրաստակամության ամբողջական բացակայությամբ: Անվտանգ և բանակցային աշխարհի գաղափարը, որը հիմնված է ուժային կենտրոնների (կայսրությունների) տեղակայման վայրի հայեցակարգի վրա, որպես այդպիսի անվտանգության համակարգի նախագծողների, և մնացած աշխարհը, որպես այդ անվտանգության համակարգի սպառող, պարզվեց, որ դա ևս մեկ կեղծիք է: Այս հայեցակարգը հիմնված էր ուժի կենտրոնների կողմից ընդունված որոշումների իրագործելիության գաղափարի վրա և, ի վերջո, ցույց տվեց իր լիակատար ձախողումը: Ուժային կենտրոնների կողմից ընդունված որոշումների համապատասխանության գաղափարը պետք է փոխարինվի քաղաքակրթական նվաճումների պահպանման վրա՝ հիմնված նոր (վերածնված) մոտեցումներով: Ժամանակակից աշխարհի բարդ սոցիալական կառույցները (պետություններ և այլ կառույցներ) պետք է ձևավորվեն որպես ժողովուրդ-քաղաքակրթությունների միություններ, որոնք կարող են լինել ինչպես անվտանգության նախագծողներ, այնպես էլ դրա սպառողներ:
Վերոնշյալ բոլորը վերաբերվում են նաև Առաջավոր Ասիային և Մերձավոր Արևելքին, որոնք մարդկության պատմության մեջ հատուկ տեղ են զբաղեցրել և հանդես են եկել որպես անցյալ հազարամյակների ընթացքում Արևմուտքի և Արևելքի միջև ամենակարևոր հաղորդակցիչ: Պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում փոխվել են միայն փոխանցված ռեսուրսների, տեխնոլոգիաների, գիտելիքների և գաղափարների հոսքերի ուղղությունները, իսկ հաղորդակցիչը մնացել է նույնը: Նման հաղորդակցման առանցքային օղակը Հայկական լեռնաշխարհն է, ինչպես նաև հայ ժողովուրդը՝ որպես սուբյեկտ, որը պահպանում է հաղորդակցությունը Արևելքի և Արևմուտքի միջև:
Առաջավոր Ասիայում և Մերձավոր Արևելքում ընթացիկ իրադարձությունները շատ հարթություններ ունեն: Դրանցից ամենակարևորը վերջին երեք հարյուր տարվա ընթացքում Հայկական լեռնաշխարհից և դրան հարող տարածքներից հիմնական հաղորդակցին Հայաստանից Ատլանտիկա տեղափոխելու փորձերի ձախողումն է։ Ամեն ինչ վերադառնում է ի շրջանս յուր: Այսօր պայքարը գլխավոր հաղորդակցչի նկատմամբ վերահսկողության համար է, որը կապում է հիմնական արտադրողին՝ Չինաստանին, կարևորագույն վճարունակ սպառողներից մեկի՝ Եվրոպայի հետ: Այս ամենի վառ ապացույցը բարձր տեխնոլոգիական տերությունների և Չինաստանի տնտեսությունների գործոնային վերլուծությունն է: Ապագայի համար ամենակարևոր խնդիրն է՝ կանխել Առաջավոր Ասիայի և Մերձավոր Արևելքի տարածքների փոխանցումը ուժային կենտրոնների միջև դիմակայության տարածք: Հակամարտությունից ազատ և անվտանգ ապագա Առաջավոր Ասիայի և Մերձավոր Արևելքի համար կարող են ապահովել միայն այն ժողովուրդները և նրանց միությունները, որոնք կենսականորեն կապված են այս տարածքի հետ: Այս գործընթացում հայ ժողովրդին հատուկ տեղ է հատկացվում, որը նա պարտավոր է զբաղեցնել։[i]
Այսօր մենք պետք է նույնականացնենք եւ համակարգենք տնտեսության ճգնաժամի եւ ցիկլային երևույթների ուսումնասիրման համաշխարհային գիտական ավանդույթի առաջատար ներկայացուցիչներից Մ.Բունյաթյանի տեսակետները՝ պարզելու տնտեսական ճգնաժամերի պատճառներն ու դրսեւորումները: Դա անհրաժեշտ է համաճարակի պատճառով ՀՀ կառավարության կողմից ձեռնարկվող առողջ մոտեցումներ և գործնական քայլեր մշակելու համար:[ii]
Դարեր ի վեր հայ ժողովուրդը ստեղծող և արարիչ է եղել, իսկ հայկական պետականությունը՝ հզոր և ստեղծագործ: Հայկական ձեռներեցությունը սոցիալական ուղղվածություն ուներ, հայկական իրականությունը՝ առանց կաստաների եւ դասերի: Դրա վկայությունն են էծագիր արձանագրությունները տիեզերքի մասին, ինչպես նաև հայկական էպոսը Գեղամա եւ Սյունիքի ժայռապատկերների վրա, Սմբատ սպարապետի Դատաստանագիրքը, որը դարձավ Կիլիկյան թագավորության պետականության հիմքը: Դատաստանագիրքը թույլ տվեց, որ թագավորության քաղաքացիները դառնան ստեղծողներ և արտադրողներ: Կիլիկիան իր պատրաստի արտադրանքը (մասնավորապես՝ թանկարժեք մետաղներ ու քարեր և այլն) արտահանեց այլ երկրներ: Միևնույն ժամանակ, ծովային հանրապետությունները, ինչպիսիք են Վենետիկը եւ Ջենովան, ներմուծում էին հումք և օտարերկրյա ապրանքներ (կիսաֆաբրիկատներ) ամբողջ Հին աշխարհից:
Հետագայում Սմբատի Դատաստանագիրքը դարձավ միջազգային իրավունքի մասով ծովահենների իրավունքի հիմքը: Մխիթար Գոշի Դատաստանագիրքը հիմք դրեց առաջին ժողովրդավարական սահմանադրությանը մայրցամաքային Եվրոպայի տարածքում՝ Լեհաստանում: Իսկ լուսավորության դարաշրջանի Ազատ Հայաստանի համար Շահամիր Շահամիրյանի կողմից պատրաստված «Որոգայթ Փառաց» եւ «Թիրախ» («Նշավակ») 1773 թթ․ Սահմանադրության տեքստերը աշխարհի ամենավաղ ժամանակակից սահմանադրական քաղաքական գրություններից էին: (Համարվում է, որ Միացյալ Նահանգների Սահմանադրությունը, որը ստեղծվել է 1787 թվականին, աշխարհում ամենահին սահմանադրությունն է: Համեմատության համար. Ֆրանսիական հեղափոխության մարդու իրավունքների եւ քաղաքացիների հռչակագիրը ստեղծվել է 1789 թ., իսկ լեհական սահմանադրությունը տպագրատուն է մտել միայն 1791 թվականին: Մինչդեռ, ԱՄՆ Սահմանադրության հրապարակումից 14 տարի առաջ հայերն արդեն հրապարակել էին լուսավորության դարաշրջանի սահմանադրությունը ազատ Հայաստանի համար🙂
Անտիկ աշխարհի հայ մտածողների աշխատանքները, միջնադարյան հայ փիլիսոփայական դպրոցների սոցիալ-տնտեսական եւ բժշկական մտքի նվաճումները, մինչ մեզ հասած բժշկական գրքերը եւ բուժման կազմակերպման համակարգերը, ներառյալ համաճարակների ընթացքում Հին աշխարհի երկրներում, վերցվել են որպես բժշկության կազմակերպման գործունեության հիմք:
Եթե հայոց պետականության վերականգնման ընթացքում հայկական պետականաշինության հիմնախնդիրները հիմնված լինեին հայ փիլիսոփայական դպրոցների մտածողների աշխատանքների վրա, ապա չէր լինի այդպիսի այլանդակ երեւույթ, ինչպիսին ակտիվների լուծարումն է ամեն ինչի յուրացմամբ, ինչը Հայոց ցեղասպանությունից հետո ստեղծվել էր հայ ժողովրդի քրտնաջան ծանր աշխատանքով և սփյուռքի ջանքերով։
Այժմ, ավելի, քան երբեւէ, եկել է ժամանակը, որ հայերն ու Մեծ Մերձավոր Արեւելքի բնիկ ժողովուրդները վերագտնեն իրենց իրավունքները և հաղորդակից դառնան մոլորակի վրա առաջացած հրատապ խնդիրների լուծման գործին։
Այդ իսկ պատճառով, ժամանակն է քաղաքակրթական երկխոսության դիմել հայկական սփյուռքին և տարածաշրջանի բոլոր բնիկ ժողովուրդներին:
Մասնավորապես, հնուց ի վեր խորը քաղաքակրթական կապեր ունեն հայ և չին ժողովուրդները: Համաճարակի հետ կապված ստեղծված իրավիճակում ճիշտ կլինի դիմել չինացիներին՝ կորոնովիրուսի հետ կապված իրենց փորձի փոխանակման հարցերով: Հաջողության բանալին խորը պատմական հիշողությունն է, որը բնորոշ է չին ժողովրդին: Բոլոր իրական և ուժեղ քաղաքակրթական կապերը դրսևորվում են հենց ճգնաժամային իրավիճակներում: Ճգնաժամի ընթացքում նման հաղորդակցությունը կարող է վերականգնել ընդհատված հազարամյա քաղաքակրթական առնչությունները:
Դիմում ենք Երկիր մոլորակի բոլոր անկյուններում ապրող համայն հայությանը՝ հոգեպես, բարոյապես եւ այո, ֆինանսական առումով սատար կանգնել և օգնել մեր ժողովրդին՝ երկրում և սփյուռքում: Եկեք մեր գործողություններով կամ անգործությամբ չվնասենք Հայկական պետականությանը: Ոչ ոք մեզ իր ստեղծած լավագուն արժեքը չի տա: Մենք պետք է ինքներս պրպտենք, արարենք, ստեղծենք և հայթաթենք այն:
Արտակարգ դրությունը Հայաստանում մտցվեց ճիշտ եւ ժամանակին:
Կենսափորձը ցույց է տալիս, որ արտակարգ դրությունը հավասարազոր է ռազմական դրությանը:
Ոչ ոք, ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձինք, հատկապես կեղծ բարերարները, արտակարգ դրության պայմաններում իրավունք չունեն անպատասխանատու և անբարոյական պահվածք դրսևորելու:
Պետությունը, որպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, նման իրավիճակներում.
– դյուրացնում կամ ուժեղացնում է հարկային վարչարարությունը,
– հետաձգում և (կամ) ծանրացնում է հարկումը,
– մեծացնում է պետության սոցիալական պատասխանատվությունը ոլորտային և տարածքային կառավարման միջոցով,
– ամրապնդում է էներգետիկ, տրանսպորտային, կապի, հաղորդակցության և ազգային անվտանգության պետական կառավարումը, պահպանում երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացու իրավունքներն ու անվտանգությունը։
Բոլոր խնդիրները լուծվում են խստագույնս, ըստ արտակարգ դրության կանոնների: Նման իրավիճակում ժողովրդի եւ պետության հանդեպ մատուցված նախորդ ծառայությունները հիշատակելն անբարո է և տեղին չէ:
Արտակարգ դրության այս իրավիճակը, ինչպես կասեր ազգի մեծ փիլիսոփան՝ Թումանյանը, նման է մեր անհատակ վշտի ծովին:
Հայ լինելը դժվար բան է: Ինչպես Պարույր ՍԵՎԱԿԸ կասեր՝ «Մենք ուրիշ ենք»: Սա չի նշանակում, որ մենք ավելի բարձր ենք, ոչ: Մենք դեռ չենք թաղել մեր բոլոր նահատակներին: Մեր դարդն ուրիշ է։
Ամեն ինչ փոխվում է տիեզերքում: Երեխաները ծնվում են նոր «ֆայլերով», մեր ներսում ամեն ինչ փոխվում է: Մարդկային, քաղաքակրթական արժեքներն են փոփոխվում:
Մեր ժողովուրդը վաստակ ունի արժանապատվորեն դուրս գալու այս իրավիճակից և նոր պայծառ մոլորակի վրա երիտասարդ սերնդի խաղաղ ապագա ստեղծելու համար:
Փրկել աշխարհն այսօր, կնշանակե՝ պահպանել հայկական քաղաքակրթությունը։
Լեւոն Անդրեյի ԲԵԿԼԱՐՅԱՆ
Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի տնտեսագիտության եւ մաթեմատիկայի ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս
Մարտիկ Յուրիկի ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի գիտական խորհրդի անդամ, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի նախագահության անդամ, Ռուսաստանի բնական գիտությունների ակադեմիայի, Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի, Աշխարհի ժողովուրդների հոգևոր միասնության միջազգային ակադեմիայի, Եվրոպական EWAN ակադեմիայի ակադեմիկոս, տնտեսական գիտությունների դոկտոր պրոֆեսոր
Հատուցման եւ վերականգնման հարցերի փորձաքննության ու գնահատման միջազգային անկախ իրավական-գիտական կենտրոնի ղեկավար, 1993 թվականից՝ Հռոմի ակումբ վերլուծական կենտրոնի անդամ, գիտության եւ բարձր տեխնոլոգիաների գծով Եվրասիական գիտական խորհրդի անդամ:
27 մարտի, 2020 թ․
Սույն ուղերձ – կոչը բաց է միանալու համար:
*****
Հայկական հարցի լուծումը հենց իր, հայ ժողովրդի նախատրամադրված իրավունքն է, եւ ուժի կենտրոնները պարզապես շահառուներ են՝ կախված զարգացող իրողություններից: Հայկական հարցը կարող է լուծվել միայն Առաջավոր Ասիայի եւ Միջին Արեւելքի ձեւավորմամբ՝ ի շահ այն ժողովուրդների և քաղաքակրթությունների, որոնք այն կձեւավորեն որպես քաղաքակրթական ընդհանրություն: Նման գլոբալ խնդիրները լուծելու համար անհրաժեշտ են բազմաշերտ բարձր զարգացած տնտեսության հիման վրա հիմնված ինչպես մարդկային, այնպես էլ նյութական ռեսուրսներ:
Առաջավոր Ասիան եւ Մերձավոր Արեւելքը մեծ կարիք ունեն կյանքի որակական փոփոխության: Նման փոփոխության հիմնական տարրը բնակելի տան առկայությունն է, որը կբավարարի բոլոր ժամանակակից պահանջները: Այս ամենը վերաբերվում է նմանատիպ տների արտադրականությանը, ինչպես նաեւ դրա արդյունավետությանը: Միայն բնակարանային հատվածի կարողությունը գնահատվում է տասնյակ տրիլիոն դոլարի: Ժամանակակից բարձր տեխնոլոգիական շինարարական արդյունաբերության և հարակից բոլոր հատվածների ստեղծումը ոչ միայն կլուծի խնդիրը գլոբալ ինտեգրման ծրագրի շրջանակներում, այլև կդառնա տարածաշրջանի բարձր տեխնոլոգիական զարգացման շարժիչը:
Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը բոլոր հնարավորություններն ունեն դառնալու ինտեգրացիոն նման նախագծի առանցքային օղակը: Այս գլոբալ նախագծի կարեւոր առանձնահատկությունն այն տարածքն ու նրա բնակչությունը պոկելու անհնարինությունն է (այն, ինչ տեղի է ունենում էներգիայի եւ այլ բնական ռեսուրսների զարգացման ընթացքում): Էթնիկ խմբերի քաղաքակրթական բաղադրիչը, հանդիսանալով նոր տիպի պետությունների և միությունների ձևավորման հիմնական գործոն, առաջ է քաշում նոր մարտահրավերներ՝ իր տեղը գնահատելու, ինչպես նաև պահպանելու համար: Մասնավորապես, Ադրբեջանից փախստականների խնդիրը ավելի ճիշտ կոչվում է Կուր-Արաքսի եւ Կասպյան Հայաստանի քաղաքակրթության ոչնչացման հետևանքները գնահատելու խնդիր: Հին ձևաչափով աշխատելով՝ մենք օգնում ենք հայ քաղաքակրթության տարածքի ոչնչացնողներին օրինականացնել բոլոր տեսակի քոչվոր-վաշխվառական սոցիալական և ազգային խմբերի պահանջները մշուշոտ տրտունջներով՝ պետությունների տարածքային ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման իրավունքների շրջանակներում:
Նմանատիպ ազգերի և ժողովուրդների քաղաքակրթական ժառանգության կողմից ծածկված և այլ քաղաքակրթական նորմերի ներկայացուցիչների կողմից քանդված տարածքները ազգային-ազատագրական շարժման տարածքներ են: Նման ազգային ազատագրական պայքարում երկխոսությունը պետք է իրականացվի ոչ թե գոյություն ունեցող քաղաքակրթությունների կործանարարների, այլ տեղի պետական սուբյեկտի բնիկ ժողովուրդի հետ:
Վերոնշյալ մտքերի կապակցությամբ, ցանկալի է մեր գործողությունների միջոցով նպաստել ժամանակակից աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացների խորացմանը եւ հայ ժողովրդի ու Հայաստանի ինչպես հաղորդակցական տեղի, այնպես էլ դերի վերականգնմանը:
Տնտեսագիտության մեջ չկա ավելի վիճահարույց խնդիր, որին աշխարհի գիտնականներն այդքան մեծ ուշադրություն չդարձնեին, քան տնտեսական ճգնաժամերի խնդիրը: Բոլոր տնտեսական դպրոցները, այս կամ այն կերպ, լուծում էին այս խնդիրը՝ տնտեսական ճգնաժամերի պատճառները պարզելու եւ տնտեսական կայունությունն ու հավասարակշռությունը ապահովելու համար: Մենթոր Բունյաթյանի տնտեսական ճգնաժամի տեսության և ցիկլերի վերաբերյալ աշխատությունները գրավիչ տեղ են զբաղեցնում և հատուկ ուշադրության են արժանացել այնպիսի աշխարհահռչակ տնտեսագետների կողմից, ինչպիսիք են՝ Ջ․ Մ․ Քեյնսը, Է․ Հենսենը, Ու․ Միտչելը, Ն․ Կոնդրատևը, Ա․ Աֆթալիոնը, Մ․ Տուգան-Բարանովսկին եւ այլոք։
Բունյաթյանի կողմից մշակված տնտեսական ճգնաժամերի տեսությունը տարբերվում է, ինչպես Ջ․ Միլյայի և Ժ․ Բ․ Սեայի տեսություններից, որոնց կարծիքով տնտեսության մեջ կա «մետաֆիզիկական հավասարակշռություն» գնորդների և վաճառողների միջեւ, այնպես էլ Ժ․ Սիսմոնդի եւ Կ․ Ռոդբերտուսի, մինչեւ Քիրխմանի, Քրոքերի, Մոմմերի և Հոբսոնի հայացքներից, որոնք ըստ էության սինթեզեցին Լաուդերդալ Մալթուսի, Չոմերի և Ջ․ Սիսմոնդիի որոշ հայացքներ, Մ. Տուգան-Բարանովսկու անհամաչափության տեսությունից, նույնիսկ Կ. Մարքսի տեսությունից, որի հիմնարար մտքերը չեն ստացել հետագա զարգացում, և հաճախ, ինչպես նշում է Բունիաթյանը, «հակասում են նրա իսկ տեսությանը»:
Սահմանելով տնտեսության ցիկլային զարգացումը որպես տնտեսական օրինաչափություն, Բունյաթյանն առանձնացնում է ճգնաժամերի երկակի դերը: Մասնավորապես՝ ճգնաժամը մի կողմից ոչնչացնում է տնտեսությունը, կտրուկ իջեցնում արտադրության ծավալները, իսկ մյուս կողմից անհավանական կերպով խթանում է տեխնոլոգիաների կատարելագործումը և արտադրության նոր միջոցների ստեղծումը, ինչը հանգեցնում է ավելի էժան ապրանքների, աճող պահանջարկի և նոր կարիքների առաջացմանը, ինչը և որոշում է նոր վերելքի սկիզբը: Բունյաթյանը, փաստորեն, առաջ է քաշում այն նույն գաղափարը, որը հետագայում Շումպտերը բնութագրում է որպես «ստեղծագործական ոչնչացում»:
Բունյաթյանի աշխատություններում, ըստ էության, առաջին անգամ տնտեսական ճգնաժամերը դասակարգվում և վերլուծվում են ըստ իրենց դրսևորումների ձևերի եւ առանձնահատկությունների: Նա նշում է, որ ճգնաժամերի դասակարգումը ըստ արտադրական ճգնաժամերի և բաշխման ճգնաժամերի, առաջնային և երկրորդային, էկզոգենետիկ և էնդոգենետիկ ճգնաժամերի, բացահայտում է միայն պատճառահետևանքային կապը տնտեսության կազմակերպման հետ: Մինչդեռ, Բունյաթյանն իր առջեւ խնդիր դրեց գտնել ոչ միայն ճգնաժամերի հատուկ, այևւ ընդհանուր պատճառները:
Ճգնաժամերի առաջացման և զարգացման առանձնահատկությունների ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս Բունյաթյանին եզրակացնել, որ դրանք հաճախ փոխկապակցված են (փոխպայմանավորված), բայց դրանցից յուրաքանչյուրը կարող է ունենալ հստակ կանխորոշված ուղղություն: Չնայած Բունյաթյանի մորֆոլոգիայում տնտեսական ճգնաժամերը հայտնվում են որպես աբստրակցիաներ, որոնք բաժանվում են տնտեսական երեւույթներից, սակայն ճգնաժամերի պատճառների և հետևանքների վերաբերյալ նրա վերլուծությունը ցույց է տալիս ներհամակարգային մոտեցում, որի համաձայն՝ ճգնաժամերը, ինքնուրույն գործելով, շարունակում են մնալ նույն տնտեսական օրգանիզմի փոխկապակցված դրսևորում:
