Համշենհայ երիտասարդության վերադարձման թեման իրենց հայ արմատներին և ազգային պատկանելիությանը և նրանց ինքնագիտակցության բարձրացումը դժվար է և խորը, ինչպես այլակրոն հայերի ամբողջական խնդիրներում, հատկապես իսլամացած հայերի և ազգությունը թաքցրած հայերի, որոնք արմատներով գնում են 19 դարի սկզբները, դեպի մեր ազգի ողբերգական պատմության էջերը, օսմանյան կայսրության, երիտթուրքական և քեմալական կառավարման – հայերին լիաոչնչացնելու՝ ինչպես ֆիզիկապես, այնպես էլ հոգեպես:
Հայկական արմատների գաղտնիքը 3-րդ կամ 4-րդ սերունդը եղեռնից հետո պետք է բարձրաձայնի իր նույնականության մասին: Ոչ պաշտոնական հարցումների տվյալներով Արևմտյան Հայաստանում ամեն 3-րդն իր մեկ տատիկին հայ է անվանել: Այդ փաստը թաքցված է եղել մինչ մեր օրերը, հիմա պարզ երևում է, որ նոր սերունդը փորձում է ձեռք բերել իր հայկական առանձնահատկությունը:
Ազգությունը թաքցրած հայերը իրենց նույնականությունը թաքցնելով ոչ միայն շարունակում են կառչել որոշ ժողովրդական և կրոնական սովորույթներից, այլ ձգտում են ամուսնանալ իրենց նմանների հետ: Ընդ որում այդպիսի ամուսնության եզրահանգումից 2-րդ պլան է մղվում տարիքային, դասակարգային, սոցիալական և այլ խտրականություններ: Այդ սովորությունները նրանք փորձում են պահպանել նաև Եվրոպայում, ուր գաղթել են բազմաթիվ ընտանիքներ:
Հայտնի է, որ թուրքական կառավարությունը գրանցել է իսլամացած հայերին, սահմանված համարակալման սիստեմով, որպեսզի հեշտացնի իրենց թաքուն նույնականացումը: Ցուցակներում նշվել են յուրաքանչյուր գյուղը և հայկական ցեղը, որոնք ստիպողաբար իսլամացվել են 19դ.-ի սկզբին և որոնք վերապրել են եղեռնը:
Գրող և ուսումնասիրող Հյուրե Շահին իր «Ինչպես է քաղաքականության ձուլումը ոչնչացնում լեզուները, հայերի պատմությունը և Համշենի հայերին>> գրքում, գրում է. «Աշխարհում կան ուրիշ հասարակություններ, որոնք համախմբվել են լեզվի շուրջ այլ ոչ կրոնի: Կրոնը պետք չէ շփոթել բնակչության էթնիկ կազմի ծագման հետ: Այն պնդումը, որ «հայը չպետք է լինի մուսուլման», ճիշտ չէ և չունի գիտական մոտեցում: Մենք պետք է հաղթահարենք այդ դիրքորոշումը: Անհրաժեշտ է, որ հայերը 1-ին պլան մղեն ոչ թե կրոնը, այլ յուրօրինակությունը և լեզուն»:
Հայկական հարցի որոշումը չի բերում միայն կորցրած տարածքների, զոհվածների, եղեռնի ժամանակ միլիոնավոր հայերի արտաքսման: 19-20դդ. բռնի կերպով հայերի իսլամացումը եղեռնի ևս մեկ փաստ է:
Բայց ոչ բոլոր իսլամացած հայերն են թուրքիայում կորցրել իրենց նույնականությունը: Նրանք շարունակում են աղոթել հայերեն, շարունակելով պահպանել սերունդների կապը:
Հաշվի չառնելով, որ հայրենիքում հայերի մեծամասնությունը ստիպված է եղել փոխել իր հավատքը, վարելով թաքուն կյանք, նրանք չեն կորցրել իրենց ժողովրդական նույնականացումը – ամուր բռնվելով Արիադնայի բարակ թելից, որը վաղ թե ուշ դուրս կբերի Կենտավրոսին գետնի տակից:
Այս փաստերի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ Արևմտյան Հայաստանի հայերի ձուլումը Համշենում ոչ միայն վերջացված չէ, այլ վերադարձվում են սեփական արմատներ: Այս պատճառով անհրաժեշտ է օգտագործել բոլոր հնարավորությունները, որ օգնենք համշենական եղբայրներին և քույրերին:
Դա ՄԱԿ-ի հատուկ կառույցների աշխատանքն է (անձնական շփումը Աբխազիայի և Սոչիի համշենահայերի և Արևմտյան Հայաստանի համշենահայերի միջև: Ժողովրդի կենդանի հետաքրքրությունը դեպի իր անցյալ) կապի, համացանցի, հայկական մշակութային օջախների ստեղծում և կրթություն, մասայական տեղեկատվության աշխատանքներով:
Ցավոք համշենական մասայական տեղեկատվությունը (ինչպես տպագիր, այնպես էլ էլեկտրոնային), Աբխազիայում, Ռուսաստանում, ՀՀ-ում, թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում ներկայացված է քիչ քանակությամբ, հատկապես հայերեն տարբերակով, որի արդյունքն է քիչ տեղեկացված լինելը համշենահայերի և իրենց արդի խնդիրների մասին:
Բացառություն կարելի է անվանել ամենամսյա «Համշենական ձայն» ամսագիրը և համշենական առակների ռադիոհաղորդումների շարքը (խմբագիր եւ հեղինակ`Սերգեյ Վարդանյան, Երեւան) և «Համշեն» թերթը (խմբագիր՝ Արտավազդ Սարիստյան, Սուխում, Աբխազիա):
Այդ իրավիճակի ուղղումը պետք է համշենահայության համար օրակարգային դառնա:
Պատմության կեղծմամբ զբաղվել են շատերը, բայց թուրք հանցավոր վերնախավը հասցրել է այն կատարելության:
Բայց դա չի նշանակում, որ հաջողվեց ջնջել եղեռնի զոհերի հետնորդների հիշողությունները:
Փառք Աստծո դեռ կենդանի են եղեռնի զոհերի հետնորդները, որոնք պատրաստ են տրամադրել և հաստատել այդ փաստաթղթերը:
Մեր կողմից աշխատանքներ են տարվում վավերագրական փաստերի և ցուցմունքների համար, որոնք հիմք կհանդիսանան ի ցույց դնելու դրանք միջազգային դատարաններում և որոնք էլ վերջապես և անվերադառնալիորեն կդատապարտեն այդ հրեշավոր հանցանքը ընդդեմ մարդկության և կվերականգնեն մեր ժողովրդի ոտնահարված իրավունքները:
Այն ինչ թուրքերն են գործել, պլանավորված ոչնչացնել հայերին, 19դ.-ի 2-րդ կեսից մինչև 1923թ, դա բացարձակ չարիք է: Նրանք պետք է կրեն արժանի պատիժ, այն ոճրագործության համար, որ խլել են մի մեծ ժողովրդից հայրենիք և մեր նախնիների ոսկորների վրա կառուցել են քեմալական բարգավաճումը:
Բայց հեռու չէ այն օրն, երբ հայկական հարցի վերջնական լուծումը կլինի Արևմտյան Հայաստանի անկախության իրագործման փաստը, այդ թվում նաև Կիլիկիայի:
Դա կարող է դառնալ հիմնավոր մտահաղացում համշենահայ երիտասարդության վերադարձի իր հայ արմատներին և ազգային մտածելակերպի ինքնագիտակցման բարձրացման համար:
Սաիդա Օհանյան`
Արեւմտյան Հայաստանի Ազգային ժողովի (Խորհրդարանի) պատգամավոր,
«Համշենուհի» համշենահայերի կանանց միջազգային միության ղեկավար
Երեւան,
19.09.2017թ.
Հայաստան – Սփյուռք 6-րդ համաժողով
IV ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆ – ՀԱՅԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ,
4.4 Սփյուռքի երիտասարդության ազգային պատկանելության գիտակցականության տեսլականը
