Osmanlı İmparatorluğunu Birinci Dünya Savaşı’na sürükleyen, Ermenilere karşı tehcir ve soykırım gerçekleştiren Jön Türk ‘İttihat ve Terakki’ parti liderlerinin İstanbul’daki mahkemesi.
Mondros Mütarekesi’nden (1918) hemen sonra uluslararası camianın baskısı altında yeni Türk hükümeti, Türkiye’yi savaşa sürükleyen ve Ermenilere yapılan Soykırımı organize eden suçluları cezalandırma kararı aldı.
16 Aralık 1918’deki kararla Batı Ermenistan Ermenilerine yapılan katliamlarla ilgili kanıtları ve delilleri bir araya getiren soruşturma komisyonları oluştu (gizli telgraflar, resmi mektuplaşmalar, emirler ve buyruklar, tanıkların tanıklığı vs.). Osmanlı İmparatorluğu 10 sorgulayıcı mahkemeler içeren bölgelere bölündü, savcılar, müfettişler ve sekreterler atandı.
8 Ocak 1919 tarihinde Divan-ı Harb-i Örfi Mahkemeleri teşkil edildi. Mahkeme duruşmalarında Jön Türk Hükümeti’nin başında olan şahısları, ‘İttihat ve Terakki’ merkez cemiyeti üyeleri, partinin yerel sorumluları ile memurları, Ermeni katliamlarını gerçekleştiren Teşkilat-ı Mahsusa cemiyeti üyeleri, Yozğat, Trabzon, Büyükdereve Harput’ta tehciri ve katliamları organize edenlerin suçlu faaliyetlerini sorguladılar.
Jön Türk davası Batı Ermenistan Ermenilerine uygulanan tehcir ve katliam suçlularını ısrar ettikleri gibi sadece asker tarafından yapılan önlem operasyonu olmadığını, yerel ve savaş bölgeleriyle sınırlı kalmadığını gösterdi. Bu suç daha önce öngörülmüş, planlanmış bir eylem olarak görünmektedir. Bunlar Jön Türk partisinin Merkez cemiyeti üyelerinin girişimiyle organize edilmiş, katliamları da bu amaca hizmet etmek için önceden hapishanelerden serbest bırakılan katillerin yardımlarıyla gerçekleştirmiştir.
27 Nisan 1919’da İstanbul’da başlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti liderlerinin ve bakanlarının duruşmaları 16 Hazirana kadar (13 oturum) sürdü. (28 Mayıs’ta İngiliz komutanlığı aniden 77 kişiyi Malta’ya sürgün etti ve duruşmalara ara verildi) 5 Temmuz 1919 tarihinde mahkeme kararı açıklandı, 31 suçludan dördü; İttihat ve Terakki Merkez Cemiyeti başkanı, Dahiliye Bakanı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyük veziri Talat paşa, Harbiye Bakanı Enver paşa, Bahriye Bakanı, Suriyedeki 4. ordu komutanı Cemal paşa ve Teşkilat-ı Mahsusa’nın üyesi, Maarif Bakanı Dr. Nazım gıyaben idama mahkum edildiler. 27 sanığın çoğu farklı hapis cezalarına çarptırıldı ve diğer sanıklar da delil yetersizliğinden beraat etti. Mahkeme kararında İngilizler’in Malta’ya sürdüğü suçlular unutuldu.
21, 23 ve 28 Haziran 1919 tarihinde İttihat ve Terakki Cemiyeti sekreterlerinin, üyelerinin ve diğer memurların duruşmaları başladı. 8 Ocak 1920 tarihinde bununla ilgili mahkeme kararı açıklandı. 36 sanıktan üçü 10 yıl hapis cezasına, diğer sanıklar da birkaç yıl hapis cezasına çarptırıldılar.
8 Nisan 1919 tarihinde Yozğat’ta Ermeni katliamlarını gerçekleştirenlerin mahkeme kararı açıklandı.Yozğat mutasarrıf vekili ve Boğazlıyan kaymakamı Kemal bey idama mahkum edildi. Yozğat polis müdürü Tevfik bey 15 yıl angaryaya mahkum edildi. 22 Mayıs 1919 tarihinde Trabzon katliamlarını organize edenlerin mahkeme kararları açıklandı. Sekiz kişiden ikisi; Trabzon valisi Cemal Azmi bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti Trabzon katibi Naim bey gıyaben idama mahkum edildi, diğerleri farklı müddetlerle hapis cezasına çarptırıldılar. 24 Mayıs 1919 tarihinde Büyükderedeki Ermeni ve Rumlara karşı katliamları gerçekleşirenlerin mahkeme
kararı da açıklandı. Bütün sanıkları (4 kişi) farklı müddetlerle hapis cezasına çarptırıldı. 13 Ocak 1921 tarihinde Harput’taki Ermenilere uygulanan tehcir ve katliamlarını düzenleyen sanıkların mahkeme kararları açıklandı. İttihat ve Terakki’ninMerkez Cemiyet üyesi, Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanı Bahaddin Şakirgıyaben idama mahkum edildi. İttihat ve Terakki Cemiyetinin sekreteriNazım bey 15 yıl angaryaya mahkum edildi.
1919-1920 yıllarındaki mahkemeduruşmalarının protokolleri ve kararları Osmanlı hükümetinin resm igazetesi “Takvimi-i Vekayi”de yayınlandı. Jön Türklerin davaları çok büyük yankı bulmazsa bile, yine de Batı Ermenistan’da ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin yaşadığı bölgelerde Osmanlı Hükümeti’nin yaptığı soykırım gün yüzüne çıkarıldı. Jön Türk davasının kararları Türkiye’nin resmi inkarcı iddialarını çürütmeye devam ediyor.
