19 Ocak 2020 tarihi, Ermeni Devleti’in bağımsızlığının “fiili” tanınmasının 100. yıldönümüdür.
Bu, uluslararası Aile’de esas rol oynayan devletlere, kendileri tarafından 1918-1920′ lerde Ermeni halkının haklarına ilişkin aldıkları tüm karar ve yargıları hayata geçirmelerini ve gerçekleştirmelerini hatırlatmak için önemli bir tarihtır.
Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra, savaşı kazanan devletler, mağlup olan devletlerle barış antlaşması geliştirmek ve imzalamak amacıyla Paris Barış Konferansını topladılar. Paris Barış Konferansı kesintilerle 18 Ocak 1919 ile 21 Ocak 1920 tarihleri arasında gerçekleşti.
Konferansa İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Belçika, Yunanistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Ermenistan, Çekoslovakya, Sırbistan, Hırvatistan, Slavon krallıkları, Hicaz ve diğer müttefik devletlerin temsilcileri katılıyorlardı. Barışın temel koşullarını Fransa Başbakanı Clemanson, İngiltere Başbakanı Lloyd George ve ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından formüle edililiyorlardı.
1919 yılının başlarında Paris’te Ermeni Ulusal Kongresi düzenlendi. Bu kongrenin en önemli girişimlerinden biri de Boğos Nubar Paşa ve Avedis Aharonyan’ın başkanlığıyla ‘Tüm Ermenistan temsilciliğinin’ seçilmesi ve önceden hazırlanmış bir memorandumun kabul edilmesiydi. Bu memorandum 1919 12 Şubat tarihinde Paris’te vuku bulacak Paris Barış Konferansı’nda Ermenistan’ın birleşik heyeti tarafından öne sürülecekti. Ermenistan Bağımsız Devleti’nin oluşması gerektiğini savunan bu memorandum, onun sınırlarıyla ilgili de fikir veriyordu. Batı Ermenistan’ın yedi vilayeti (Trabzon dahil), artık var olan Ermenistan Cumhuriyeti’ni ve Kilikya’yı içeren bu harita, Birleşik Ermenistan’ın öngörülen sınırlarını belirleyecekti.
Birleşik Heyet 26 Şubat 1919 tarihinde, Barış Konferansı’nın Onlar Konseyi’nde memorandumda yer alan taleplerini tekrar dile getirdi. ABD Başkanı Woodrow Wilson 17 Nisan 1919 tarihinde Ermeni heyetini kabul etti ve Ermeniler’in toprak taleplerini mümkün olduğu kadar savunacağını dile getirdi. 19 Ocak 1920 tarihinde Paris Konferansı, Ermenistan (Batı Ermeistan) Devleti’nin bağımsızlığını fiilen tanıdı.
Birleşik Ermeni Delegasyonu’nun sunduğu taleplere yanıt olarak, Yüksek Müttefik Konseyi 19 Ocak 1920’de aşağıdaki kararı aldı ve “fiili” olarak Ermeni Devleti’ni tanıdı:
- Ermeni Devleti Hükümeti, Hükümet olarak tanınmaktadır,
- Bu karar, Ermenistan Devleti’nin sınırları konusunu önceden belirlemiyor.
27 Ocak 1920’de Barış Konferansı Sekreterliği bu iki kararı resmen Ermeni Ulusal Birleşik Delegasyonu’na sundu.
Dikkat çekici olan, 19 Ocak 1920’de Müttefikler Yüksek Kurulu’nun aldığı kararın ikinci kısmında “bu karar Ermeni devletinin sınırları konusunu önceden belirlemiyor” olmasıdır.
Buna göre, gelecekte Ermeni Devleti’nin veya Ermenistan Devleti’nin sınırları:
- 1. Türkiye ile, ABD’in Başkanı Woodrow Wilson’ın aldığı tahkim kararıyla belirlenecek,
- 2. Azerbaycan Cumhuriyeti ile ise Paris Barış Konferansı’nın Ermenistan’ın Sınırlarını kararlaştıran Özel Komisyonu’n 24 Şubat 1920’de sunduğu “Ermenistan’ın sınırlarını belirleme Komitesi’nin Rapor ve Önerileri” kararına göre.
Dikkat çekici olan, her iki durumda da hem Tahkim Kararı’nın hem de Ermenistan’ın sınırlarını belirleme komitesinin kararıyla ilgili maddelerin Sevr Antlaşması’nda da 89. ve 92. Maddeler olarak yer almasıdır.
Sevr Barış Antlaşması’nın 89. maddesi şöyle der: “Türkiye ve Ermenistan ile Yüksek Anlaşan Taraflar, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın saptanması işini Amerika Birleşik Devletleri’nin kararına bırakmayı ve onun kararını gibi kabul etmeği, ve de önerebileceği tüm etkinlikler gibi, Ermenistan’ın denize ulaşımı ve söz konusu sınıra bitişik tüm Osmanlı topraklarının askersizleştirilmesiyle ilgili.”
Aynı antlaşmanın 92. maddesinde şunları okuyoruz: Ermenistan’ın Azerbaycan ve Gürcistan ile olan sınırları, ilgili ülkelerin doğrudan mutabakatı ile belirlenecek. 89. Maddede öngörülen karar alındığında, ilgili Devletler, iki durumdan birinde, sınırlarını ortaklaşa anlaşmayla saptayamamışlarsa, bu sınır, Başlıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve sınırın toprak [arazi] üzerinde çizilmesini de bu Devletler yapacaklardır.
Ermeni Halkı’nın talepleri ve hakları ile ilgili 1920 yılı içinde Paris Barış Konferansı ve San Remo Konferansı’nda (19-26 Nisan 1920 Galip Devletler Yüksek Kurulu Toplantı’sında) kararlar alındı. Alınan bu kararlar daha sonra hem Sevr Barış Konferansı’nda hem de ABD 28. Başkanı Woodrow Wilson’un Tahkim Kararı’nda yerlerini aldılar ve Ermenistan Devleti ile ilgili alınan öbür kararlar da.
Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan), Ermeni haklarının ve taleplerinin temellerini uluslararası politikanın temel aktörlerine ulaştırma ve onların uygulamalarını hukuksal sağlam bir konumdan sürdürme açısından önemli adımlar atması anlamına geliyor.
Bu nedenle, Batı Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenistan) 2018 – 2019 yılarında Birleşmiş Milletler’e (BM’ye) aşağıdaki başvuruları gönderdi.
- BM’ye üye olmak, 25.05.2018,
- ABD 28. Başkanı Woodrow Wilson’ın 22 Kasım 1920’de aldığı Tahkim Kararı’nı hayata geçirmek, Batı Ermenistan Cumhuriyeti’nin (Ermenistan) onayını, Tahkim Kararı’yla sınıları belirlenmiş topraklar üzerinde gerçekleştirmek, 29.05.2018,
- Batı Ermenistan ve Kilikya topraklarının askersizleştirmek ve Türk işgal kuvvetlerini oralardan çekmek, 20.11.2018,
- Batı Ermenistan Cumhuriyeti Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki sınırının çizilmesi amacıyla başvuru, 7.08.2019.
Ermeni Meselesinin adil bir şekilde çözülebilmesi ve Orta Doğu’da kalıcı bir barışın sağlanabilmesı için gerekli şartlardan bazıları, Sevr Barış Antlaşması ve ABD 28. Cumhurbaşkanı Woodrow Wilson’un Tahkim Kararı taleplerinin yerine getirilmesi ve aynı zamanda 1920’de Ermenistan Devleti ile ilgili alınan diğer bütün kararların hayata geçirilmesidir.
Tigran Pashabezyan
Batı Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenistan) Başbakanı
19 Ocak 2020
****
Ermenice’den Türkçe’ye çeviren: Vrezh Kosayan
Թարգմանությունը հայերենից՝ Վրեժ Քոսայանի
