«3+3» ձեւաչափը թուրքական նախագիծ է՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով։ Այս մասին NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց ԵՊՀ Արեւելագիտության ֆակուլտետի դեկան, թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը։
Նա հիշեցրեց, որ այս նախաձեռնության մեկնարկը տրվել է դեռեւս 2008 թվականին ռուս-վրացական պատերազմից հետո, երբ Թուրքիան առաջ քաշեց կովկասյան հարթակի ստեղծման գաղափարը, որում կներգրավվեին նույն վեց երկրները։
«Այժմ Էրդողանը թարմացրել է այս նախաձեռնությունը, որը որոշակի փոփոխությունների է ենթարկվել։ Գաղափարի իրականացումը կնշանակի, որ Թուրքիան դե յուրե ներգրավված կլինի հարավկովկասյան տարածաշրջանում առկա խնդիրների մեջ։
Եթե Անկարան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ չէ, եւ նրա ստորագրությունը չկա 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության տակ, ապա իրավական տեսանկյունից «3 + 3» ձեւաչափը թույլ կտա նրան մասնակցել տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացներին եւ որոշ չափով հանդես գալ թելադրող կողմի դիրքերից։
Այստեղ ակնհայտ է նաեւ տնտեսական բաղադրիչը։ Քարոզվում է, որ սահմանները կբացվեն, տնտեսական զարգացում կլինի։ Սակայն եթե սա թուրքական նախագիծ է, ապա այն հետապնդում է տարբեր թաքնված ու բացահայտ նպատակներ։
Ինձ համար ամենակարեւոր հարցն այն է, թե ինչ է լինելու Արցախի ինքնորոշման հարցի հետ։ Արդյո՞ք այս գործընթացը կբերի արցախյան հարցը օրակարգից հանելուն։ Արդյո՞ք հարցը հետին պլան չի մղվի:
Երկրորդ փոփոխությունը հետեւյալն է. 2008 թվականին իրավիճակն այլ էր, Ռուսաստանն ու Իրանը անտարբերություն դրսեւորեցին թուրքական առաջարկի նկատմամբ եւ այն չհաջողվեց առաջ տանել։ Այժմ տեսնում ենք, որ Ռուսաստանը հակված է դրան։ Լավրովը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ Մոսկվան դեմ չէ։
Իրանը նույնպես քայլեր է ձեռնարկում՝ խոսելով Հայաստանի հետ նոր այլընտրանքային ճանապարհի, Պարսից ծոցից Սեւ ծով տանող ճանապարհի մասին։ Բաքուն, բնականաբար, համաձայն է: Վրաստանի դիրքորոշման հետ կապված ինտրիգը մնում է, քանի որ խնդիրներ կան Հարավային Օսեթիայում եւ Աբխազիայում։ Կա նաեւ Հայաստանի դիրքորոշումը, որը չի պատասխանել, եւ որի պատասխանին ոչ ոք չի սպասում։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ Երեւանը հակազդելու պոտենցիալ չունի եւ կընդունի այն ձեւաչափը, որի շուրջ կպայմանավորվեն Թուրքիան, Ռուսաստանը եւ Իրանը։
Այս ծրագիրը խոստանում է թվացյալ զարգացում, անվտանգություն եւ խաղաղություն։ Բայց հարցն այն է, թե ինչ գնով հնարավոր կլինի հասնել այս խաղաղությանը։ Դա ենթադրում է ղարաբաղյան հարցի փակում եւ Արցախի ճանաչում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում։ Արդյո՞ք նման զարգացումը ենթադրում է Թուրքիայի կողմից Հայաստանի տնտեսական էքսպանսիա։ Ակնհայտորեն այո։
Ես հեռու եմ այն մտքից, որ այս ծրագիրը, ինչպես Փաշինյանն է ասում, հարյուր տոկոսով հայանպաստ է: Ադրբեջանի՝ այս ձեւաչափը առաջ մղելու ցանկությունը ավելի է խորացնում իմ կասկածները», – նշեց Ռուբեն Մելքոնյանը։
Թուրքագետի խոսքով՝ պետք է հարցնել Հայաստանի իշխանություններին, որոնք հայտարարել են, որ որեւէ համաձայնության գնալուց առաջ կխոսեն ժողովրդի հետ, թե ինչու է ժողովուրդը տեղեկություններ ստանում Էրդողանից։
«Եթե Էրդողանի խոսքերը համապատասխանում են իրականությանը, ինչո՞ւ Հայաստանի ԱԳՆ-ն կամ վարչապետի մամուլի քարտուղարը ժողովրդին չեն հայտնում այդ մասին։ Եվ եթե չեն համապատասխանում իրականությանը, ինչո՞ւ մինչ օրս հերքում չի եղել։
Եթե բանակցություններ են ընթանում, ինչպես ասում են, ժողովրդի թիկունքում, ապա ես դա նույնպես չեմ կարող տեղավորել դրական երեւույթի շրջանակներում, քանի որ դրանք վարում են հաղթող ու պարտվող կողմերը՝ Թուրքիան ու Ադրբեջանը, որոնք հակահայ քաղաքականություն են վարում եւ տարածաշրջանում խաղաղության դարաշրջանի սկսման կողմնակիցը։ Այս ամենը մտահոգության տեղիք է տալիս։
Հասկանալի է, որ բանակցությունների մանրամասն բացահայտում չի կարող լինել, սակայն ժողովուրդը գոնե պետք է իմանա, որ բանակցություններ են ընթանում նման լուրջ հարցի շուրջ, այդ թվում՝ անձի հետ, ով անպատվում է Հայաստանի վարչապետին։ Մինչեւ բանակցությունների գնալը կարելի էր «դուխով» պատասխանել Ալիեւի հարձակումներին»,- եզրափակեց նա։
