ԱՄՆ նախագահ Բայդենն այս ամիս Օսմանյան կայսրությունում ավելի քան 1 միլիոն հայերի սպանությունը նկարագրելիս հնարավորություն ունի ազնիվ եւ ճշգրիտ տերմինաբանություն օգտագործել, գրում է LA Times-ը:
Ջարդի տարելիցի օրը նա կարող է եւ պետք է այն ցեղասպանություն կոչի՝ տերմին, որն այս համատեքստում նախկինում օգտագործել էր միայն մեկ անգամ՝ ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի կողմից: Նույնիսկ այդ ժամանակ Ռեյգանը հիշատակումն արել էր որպես մեկ այլ ոճրագործության՝ Հոլոքոստի հռչակումից շեղում:
Իրականում ապշեցուցիչ է, որ «ցեղասպանության» սահմանումը հայերի հետ կատարվածի համատեքստում քննարկումների առարկա է դառնում:
Վատ է, որ դա հանցագործություն է մարդկության դեմ, որի ցավը ռեզոնանս է առաջացնում պատմության մեջ, քանի որ համաշխարհային կառավարությունները դանդաղում են ճանաչման հարցում, որոշ խմբեր անհաշտելի կերպով հրաժարվում են ճանաչել ճշմարտությունը:
Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրն ամեն տարի նշվում է ապրիլի 24-ին: 1915 թվականին այս օրը Օսմանյան կայսրության իշխանությունները հավաքեցին հարյուրավոր հայ մտավորականների եւ համայնքների ղեկավարների ներկայիս Ստամբուլի տարածքում: Շատերին կախեցին փողոցում: Չնայած նախկինում հայերը բախվել էին սաստիկ ճնշումների Օսմանյան կայսրությունում, սակայն այս մահապատիժը սկիզբ դրեց շատ ավելի լայն եւ լուրջ հարձակումների եւ բռնի տեղահանման արշավի: Երբ ամեն ինչ ավարտվեց, Թուրքիայում բնակվող հայերի թիվը 2.1 միլիոնից հասավ 389.000-ի:
Հայոց ցեղասպանությունը ժխտողները՝ Թուրքիայի կառավարության գլխավորությամբ, պնդում են, որ, չնայած հայերը, հիմնականում՝ քրիստոնյաները, իսկապես զոհվել են Թուրքիայում բռնությունից եւ սովից Առաջին աշխարհամարտից առաջ, ընթացքում եւ հետո, նույնը պատահել է նաեւ հրեաների եւ մահմեդականների հետ: Սակայն այս կեղծ համարժեքությունը պտտվում է այն հարցի շուրջ, թե ինչու են նրանց սպանել: Անխտիր պատերազմի զոհերը տարբերվում են էթնիկ պատկանելության պատճառով հետապնդվողներից:
Իհարկե ճիշտ է, որ ոչ միայն հայերն են զոհվել Օսմանյան կայսրության փլուզման արդյունքում, սակայն այս փաստարկը հերքում է ճշմարտությունը: Դա նման է հրեաներին արմատախիլ անելու նացիստական համակարգված ջանքերի գրոտեսկային իրականությանը հակազդելուն, ովքեր պնդում են, որ դա այնքան էլ վատ չէր, քանի որ այլ մարդիկ էլ են մահացել: Դա վիրավորական աբսուրդ է:
Թուրքիայի կառավարությունը համառորեն հրաժարվում է ընդունել, որ Օսմանյան կայսրությունում իր նախնիները ցեղասպանություն են կատարել: Թուրքիայի կառավարությունը կարող է կառչել այս մոլորությունից, սակայն մնացած աշխարհը չպետք է խրախուսի նրան: Շատերը պաշտոնապես ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը:
Այս հարցը հատկապես սուր է Միացյալ Նահանգների համար: Թուրքիան տեւական ժամանակ ռազմական դաշնակից էր, իսկ ԱՄՆ-ն զգալի ռազմական ներկայություն է պահպանում Ինջիրլիք ավիաբազայում: Սակայն հարաբերությունները վերջին տարիներին վատթարացել էին, ինչին նպաստում էր Թուրքիայի ձգտումը բարելավել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ եւ հարձակումը Սիրիայի հյուսիսում ԱՄՆ-ի աջակցությամբ գործող ուժերի վրա: Սա կոտրեց պատնեշ Կոնգրեսում, որը 2019 թվականին կողմ քվեարկեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչմանը:
Սակայն Կոնգրեսը Սպիտակ տունը չէ, որը որոշում է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունը: Նախագահ Բարաք Օբաման հիանալի հնարավորություն ուներ իրականացնելու 2015 թվականի իր նախընտրական խոստումը, սակայն նա չարեց դա՝ չնայած նրան, որ դրա համար օգտագործեց հայերեն «Մեծ եղեռն» տերմինը եւ հայտարարեց, որ «1915 թվականից ի վեր Օսմանյան կայսրության հայ ժողովուրդը տեղահանվել, սպանվել եւ մահվան է ուղարկվել: Նրանց մշակույթը եւ ժառանգությունն հնագույն հայրենիքում ոչնչացվել են: Սարսափելի բռնության արդյունքում մեկուկես միլիոն հայ է զոհվել»: Նույն դիրքորոշումը ստանձնել էր նաեւ Թրամփի վարչակազմը:
Սա մեզ բերում է Բայդենին, ով, հնարավոր է, մտել է օվալաձեւ գրասենյակ՝ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ամենախորը եւ լայն ընկալմամբ: Սակայն նա եւս իրեն պատմականորեն որպես չափավոր պրագմատիստ է դիրքավորվել: Իհարկե, արտաքին քաղաքականությունը կարող է շախմատի բազմաչափ պարտիա լինել, որում իմաստը պարտադիր հաղթելը չէ, այլ՝ համոզվելը, որ հակառակորդներդ պարտվում են: Սակայն այստեղ կարեւոր են ճշմարտությունն ու պատմության ազնիվ ճանաչումը: Բայդենը պետք է Հայոց ցեղասպանությունն իր անունով կոչի:
